Темы диссертаций по экономике » Экономика и управление народным хозяйством: теория управления экономическими системами; макроэкономика; экономика, организация и управление предприятиями, отраслями, комплексами; управление инновациями; региональная экономика; логистика; экономика труда

Использование ценового механизма в производственном бизнесе при переходе к рыночной экономике тема диссертации по экономике, полный текст автореферата



Автореферат



Ученая степень доктор экономических наук
Автор Тулемисоз, Орыкбасар
Место защиты Аматы
Год 1996
Шифр ВАК РФ 08.00.05

Автореферат диссертации по теме "Использование ценового механизма в производственном бизнесе при переходе к рыночной экономике"

идз/щ кюшквтпк сдьТкру ТАдгимиса

Р Г 6 ОД

1 3 Ш9 19У6 Д А

. КркчрСТз ч,* хь.нд

ОгННБАСА!5 ТОЛЕИ!СУДУ экономика гылымыякц кандидата

НАРЩ ЧАТКНДСЖНА йТУ КВМЩ1НДК 8ИД771СПК ГИЯККСТВ БАУА ТВТ1Г1Н ПАЙДАЛАЯУ

Камандык: 08.00.05 - 0яд1р1С71 Уйымдастыру яэяе бизнес (маркетинг, менеджмент, касмпкердгк, о ад а лык, бизнес)

Экономика гклумдарыныц лекторы гыгыми царолэс-1 н аху тшн дайындавгаи диссорташшшк

АВЮРВСЕРАТа

А-МАТЫ, 1Д9Й

Ресм'

- Н,азак;тыц ауыл шаруашылык, гылым ача-

деыияеьшыц корреспондент-МпИкС , зко домика гылымешыд докторы, ирофеисс Г. С. Сгйткасымсш

- Зкономкэ гыЕсШьтын, доктори, профес-

сор К, ). Вегбаеа Кьчекш меке-ме - Эл-Фараби атындагы

Диссертация 1996 к._________________сагат____________________

430035 Аматы к,аласы, Кандосов кешес, 55 "Кдэан; Мёш кеттк басцару академипсынын, гыдыынын докторы дэрежес.н г жонндег Д 14. 0<_. 01 мнмакдандигыган кеде>чд" междси коргалады. .

Диссертацикмеч агаган академийчын кпашсанасында тани-су-а боладь:.. Х

лор^Серат 1326 ж._______________тапагы^ды. Х

Ызд&ндандарьТ.ган кея.с-ст:ц

гидымн хатвшси. профессор и. Б. Еердалиев

ЖЫЫСТ1Щ ЖАПЫ СИПАТТАМАСЫ

Зерттеудщ езектг. Кззацотан ел т

яагдайдн бастан вткеруде. Созылып кетп отырган экономикалык дагдарыс нарыктык экономикалык; катынастарга с д

'Экономикалык егемендк жарияланганымен, нарыктык зконо-миканын негзг тетктерн- каржы, несие, бага гйсп, акша айналымын, атын жене валюта корларын, сыртк.ы экокоми-калык катынастарды жене баска да баскару тетктерн республика жагдайына сейкес ел де боса жете кодана амай отнр-С мыз. ' .

М

Нарыктык карым-катынаска кешу когамдык ендрстч бар-лык салаларын камтитнн кгрдел к*былыс. Нарыктык кгКТынасгы Калыптастыруда ендру, тктыну, болу пропорцияларын реттеп отыру бага жене карды тетктер аркылы жfpгiзiлeд^. Ондруш мен ецдеуш ондрст еркендетуге ынталандыру оага

де:'г-еЛ1мен реттеледь

К,оданилып жтрген багадар жкйес! кап жагдайда енш у,)Д)РУШ1ЛерД1Ц ШЫГШ1Ы нег!81 нде к<рылып, скраным мен оны канагагтандыруды,, ара цатынасын толык ескермейдь Каз1рп кегде страным толык, цанагаттандырымай, вкгм тапшылыгы айкын сез1л1п, вн!м шьнару басекее! калыптаслай турганда баганын г.ыгын нег1э1нде пайда каин б!р жакты катерку! бага шие-лен1С1н шешкен жок;. кайта кгшейте тгст1. бяд1руш! енд1р!с лен еадеуш! енд^рю ен!мдер1н1н бага децгей! арасындагы крЯ-шлыктар, ягнк шик!ват енд!ру салаларындагы багакын

тшмсздаП Кдаанстан экономикасына орасан нкк,сан кепруде. Карык,тык; экономикада бага денгей! нары;;ты1-; кдтынас непэтде калыптасады. Онд1р1сггд барлык саларында енбек тммд^т тен, болуы шарт жене окы республиканец егемзндч нег>з1нде гзеге асыруга болады.

Ел)М1зд1н Оайлыгын шдапты пайдалану врб!р кэс1порынныц, жапи енд1р1СТ1Н басгы м*ддее1 болуга ТИ1СТ1. Осы ыгддеге жету жолыида жапы халык,тьщ ынуа болуы керек. Кэс1порындар-ды, хеке ецбек .жымдарын жэне адамдарды осы ^ацсат^а ынта-ландыру, экономиканк тэс1дер1 кещнен цоданып, бага тет1Г1к пайдалану. са.шк; мешер1Н кыскарту, жещдет1ген

нееие, кдрк^ Серу ар^лы жгзеге асырылады. Сонымен катар та-бигат оайлыгын *кыпты пайдалану жауапкерШ1Л1Пн ар*гыру да карает ырыдади: орынсыз шыгыкга, ысырапка кол бергеш Ш1н

гйып телеу, таОигат ь;орыи пайдаланганы ушш теленеин телем-дер. айлаздагы ортаны ластаганы твИн телемдер, айып телеу

беГ1М5*ИД). '

Нарык катынасына оту кезеннде: егеменд^к, меншж,

бага, табигат байлигын пайдалану, енд!р1ст1к бизнес

тимдгн арттирьга, экономиканы ггйыктан шьтаруга явне реформами елеул ттрде жедедетуге есер етед. Менск Пк1! баганыц теориялык неТггдери

КОйылуы какет. Бтл распубликамыа жанв гауесз вмлекеттер достастыгн оядрс салазрыядагы Скзнгст зерттеТ, бага тетгн пайдалануды сараптау, атаган игселелерд кеиудц агы шарты. Т

Зертхудц шешлу дарежвс. Казахстан эконоии^зсынын тимдгн арттырып х&лык иггне багыттау барнсчидагг зер

К. А. ЗуОакров, Т. А. ЗшмСаез, С. Б. Баииев, О. Б. Байм

С. Б. Байзаков, Ж. В. Балаганов, И, И. БегСаев, К. Б. Бзрдзлиев,

Э. К, ск,араев, Э. X. Ералиев, Ж. Д. Ерт лесова, К,. К, шсоь,

. и. Кс каков, Я. 0. Ыкданав, Д. К,Нг5дков, К. К, Кдхьшратсь,

0. К, Хддыбаез, Г. А. Яе

Р. Е. Еуватов, Н. К. Ккзел5аев. Н. КЛ'амыроз, К, Е. \<зсв, Т X. К. К,тсайы:!ов, К, Н. Карбагв, А. П Нгрс^штов, К. О. Ск.аев,

0. Сабд^нов, Т.С.Сзтбзв, К. 5. Сагадкеъ,. О, Сзк;;еа.

С. С. Сатыбадин, 9. К. Сейткасымоа, С. В. Товбеков, Т. Т. Теле-

баев, К. Э.Тета-5, Э. А.Т

- - 6 -лан-жак,ти атсалысын копте геи глестерн кости.

Ешадц егмеи мемлекет болып, жекз зконоыикидип сая-сатть ж

Р-спубликамизда таза к,*н иене бага маеелелеркц лацайунда терец, лан-жа^ты х мис кеч жгргхз меген..

Ондрстÿс бизкесте бага гтгн пайдалану маселес Крзакстан галымдарыныц, ТМД жене нарых, экономикасына коеп жа-гцьн едердц зкокомистернч едбектернде кездескенкен, мака яагдайга байланысты, меншгстц евгеру

герхтед. Атагаь квселелерде автордьщ кеакарзстари

Кдзак^таниын, ондрс с,

аркылы двледнед.

Дцссертацкялык ж* мыс та Республиканцу т*цгнп ов? на-рыутык; к,атыкасна кешу ке байланысты К! н лане Оага тетктерн

теорилнк дане гь'лыми негздерн терец г>ерттел, д.зак Т ЛН Дк V СШ1ЫЖЫП отыр.

Зрттеудн, ма^сата мея мндет: ешзду. зкояонйкзхы^

егемендгн уамтачвсыз етп, халы^тыц зл-аууатьТн зксаргу гшн кн к'вн баганыц тесриякк непвдерн, чалыпгасып келе татидя маник тчрт.ернн, Сага ьецгейяе осерн, зьдрстк бизнеете баге ттгн паПдалаяу жене жетдру, меклекет та-рапичан багаиы реттеу, реформаларды терецдету явке зконс^:?-кадык, дагдаристан шыгу багдарлаиаснн багалау жодаркн керсету. Диссертзцияда осы макратга мыяаидай шядэттер доЯыяуп да я  шепун таяты: ; , .

- республиканцу экономиками^ гмкдгч камтамгска егстн ггаймали тдайт ендрс

- нарык ка-ынасына ету кезеунде геменд Кааакстан

мвмлеиетвдег ендрс ккрылышшк тимд㳳гн багалап явно ону л^сарту жодарын кзрсету;. .Т

. - ьг.ча вкдрс каткнастарьна йайланыстн уальгатаота келе жаткан меник тгрлеряц Sara дцг&йяо acgpsn керсету;

' - внмдерд?- -кны. ме; .багасьтад геЬряялык Евпзлеря, адстем&л-'рЕ апкикдап. карий; кагызаеына кву кегеннд.г багакйн к.злыптасу ерекгекгерн ашу жезв енцÿигтк. 5ка~ я^ст дгмытуда Сага :т.Чó п&далаку .-таяе мемлекот тзрапи-на:-: реттеу тзс-дерн кзраету;

Х - шрьвдч'З кашу кезещиде бага теачпи пзйдалану аркдлы вчдрстк к<рымын жанартуда каржн бвляуи ввгерту, коспкеркт к;одауды кгиейту, бесекелесткке каблетт ар-ттнру, Мк7ХкКкТ'а к пенш кт уг.екешйндруд есепке алу, ха-лы^тк овуметт к жагинан кодауды юшейгу, еыртк,ы экономика-лык, цавметтерд н максат ж

3-рСгтеудЧ пен ретнде еидрс садаларындагы вр ттрд мелан ктег ке с порыкдар мен

Э

Гылими ланалыгк: Реепубликаныц иарык, катынаеына ету ке-вкндуг экономикалын- егемендГн камтамас^з ету ка

пайдаланудн мемлекэт тарапинан реттеп, рефсрманы терецдег/. дагдарыстан шыгу багдарламасмнда гайлагну ходарын корсету.

Зерттеу кезнде автор твкндегдей гьлыми пглырымдарга кед:

- респубкканын зкояомикзнк гмндгн камтамась'р

ететн

, - нарык, катынасына етуге байланысты Казахстан ендрс

кгрылымыныд тимдгн багалап, теоркядык жене до

- меншк барлык экономикалыц .катынастардыд диынтигы

екенн керсет л, мемлекеттк меншкт езгерту барнсында бага тетктерн пайдаланып, бага дедгейн темендетуге есер к аныктау; '

- республиканын нарыктык; катынаск^ ету кеаечдндеп ендрс салаларындагы бизнес бага ттгн пайдаланудн Сас^ мемлекеттердд тежрибесмзн салыстырып тимд) яодарнн керсету;

- Кдзакстаннын зкономикзлык; егемекдгн камтамасыэ

етудеп бага беглеудд мадызды орнык деледеп. енд-рс еимдернд багасын аныктауда. ендрс факторларыч аьыцтап. едбек корсрнн телемацы, капитага жыднк процент м9гаорн, табиги корларга телеманы есепгеуд жетдру дюдзрын нантылауында; ~

-Кдзакстан Республикаснныц экономикалык-дамуСстратегия-сын жгзеге - асыру ендрс галаларкнда -онмдердд бнил'.гь; турлернн багазринын кмып-расуыи- толыц зерттен, зндрстк Крылымды жачартуда бага тетпн лайдалну. глутык дешг.-шы

т<рак;тандыруда карлы, салыц ж

Ж

Зерттеудн негзг ксынысгары мен корытындыларында республиканец нарыктык катынаска вту кезеднде бага тетктерн ендрс салаларындагы бизнесте пайдалану тшмдгн арттыру жодарн керсет ген. Олардьщ шндг басты к*ндылыктары:

- республиианын, карыктык катьшасца етуге байланысты мемгакет тарапынан экономичны ткрактандырудыц, соьылып кет-кен дагдаркстан шыгу Оагдарламаларын <гаймалы дайь ендрс схемаси аркылы жасалып, бага ттгн Казахстан экономикаеы-ныа андрс к.чрыцыын жацарт>да, иикзат шыгаруга багыт-тагаи екдрсгерд брте-брте тылыми-техиикакк хвÿстктерд пайдалаиып, . содгы онм жале халык, тктьшатын

- нарыктык; катыиаскнда лада цалыптасып келе жатцан йртгрл мениктердн К

Х Нолайтьп, бага денгейг аэайтуга есерв керсету;

- ендрс салаларындагы калытаскан бага беглеу

- 1- -

тасдернн негзг кемшктерн аиып керсетп , нзрыи;тьн; катыуас^а ет у когецнде Паганыд от раним мен тсгшм врки.-ь' цакгтасу жодарьн ачщтал, батани мзммк*т тарапынзн ротт*у твсдерн беглеу; , -

- мемлекет тарапннан *'элеумэтгш-экоясмик.алак ре$ормд~ ларды тереядэту багдарламэсын дан-такты гадал, бага язу жол-жарьш ай.^ыкдау кезнде бага тетктврн пайдала

Ягмнстыц негзг цорыгындыларын Иемлекеттк Озг х򳳺 ноЕополияга кдрсы сэясат комитетнде, Каржи министра-г кдо, Экономика минйстргнде, бндрс кинистргнде жэне врт

Авторднн, же ке

монолопнга г;арсы кгряоу, инвестициялык;, к*рыльшдык; оаясаттар неп81нде гкокоыякальц реформа барысыч Саскаоу жане карык, ако-иомкасын мешгекеттл: реттеу тет!кгер1н калыптастыру" дегон ГЫШИ ВврТТеУДЛ* ГЫЛЫМИ ЖЗТЭКШКМ. Ж*ШСТЬЩ НеГ131Н Саян етеин диссертации автордыд кэп жыгы ецбопнщ жешс!. Х

К*мыстыц мак* данилуы: Зерятеудщ непэп тзшрымдары

Ддсакстак Республикасыньщ Уттык, Академкясыныц экономика институт ь:. Т^азакчгыц мгмлэкетпк бас кару академиясы, Экономика Х/инистрл 1 т1 ж негитуттарынын халыкдралик гылыни твж1рибел1к конферекцаязркнда баяндалып, непзшен ^одау тапты.

Кдзацстан Уеспублкасындаты олеуметт1к-вкономккалык аьгерютерд) ч, итэеге асырылуына тадау ттжырыидары Кдзакстан Респубпккасыаын Цикистрлер Кабинет!не, Кдгакстан Республяка-сыныц Жогаргы Кеце01 не, Уттык; Кецеске ксынылып, кабыданды.

Жариялау: Н*ыыстыц непэп корытшдылары: Нарын; катына-сына а2у кеэск:нден енд!р1СГ1гс Сизкеоте Сага тет1ин дайда-лану (Акзты, Экономика, 1995), Рыдыык-техника.кык; прогресс жэнь оксиоыикалык гишинс (Аматы. Кдзак.стан, 1983. ),

Бага басты корсегк!Е (Кдзак;стан, 1939. ), Табигат бай^-

лыгыка егеу?нд1зк жене оньц :<;ины (Аматы, Гылым, 1992.), Бага беплеу Т (Аматы, КдзМБА, 1993.) екбектер^нде. укулык-арда, багдарлымаларда, газет чек журнал, гылыми гм-нактарда 45 жадна келем1 65 баспа табак болыл жария ланды.

ДкссертапиньТн. ктрыныы: ъерттеу жшысы крхспеден, ал-ти уараудаз, корыткндидан лене бкблистр^фкялап; керсетк^штен т.Траав. -

Кгмыстьц к.ыскэха магадкы; к^рТепедв такырыптищ оввк?1Л1Г1 тужырымдалып, зерэаты, вергтеу эд1стер; дссерта-лияакч гыламп мэцалыго! мен тэ*1рибел1к ыедызы жэно непзп

жес кетрд.

?: р нй тарауда Кдзацетанннц егемендк алунна байла-

нысты саяси, якономикалиц, алеумсттк маселелерд дербс

пдкп, кл'гтнк, байлыкты тимд пайдаланудьщ жодары чаралады.

ХРеспубликанын экономикалык егемендги гаймалы чдайн

рид!рс гпс нрснн чамтамасна етп, бага тетгн лайдала-

шл, когамдиц онмнн, кттык, табыстыц, ецбекачмнщ, заттнц

багаонн анычтау ой-таннмы керсет лед .

Екнш тарауда Кдзакстан ендрс ч*рнльм>нмч мамандан-

днрылукш.'н калыптаиуы, вндруш жзне нндеуш салалардьщ ара

катннасмн камика кетру,- машина жасау онд ро н ден? аг-

роенермсчп кеш^ннде шикаатть цайта ввдейтн ендрс сала-

ларыкыч т<?з наркынмен еркендету, жел жене тамак

еяерк^сбн гаит.чатка мейншо жакнндату, тасымадау ингынин

азайту. халыкка тгрмнстык кдамет керсетуд жацсарту, хнь,::

титинатин тауарларды шыгаруды молайту, кгршмсчд ^четт

материади шгарумен, оинч тимд тхрлерн багалап дамнту

жодарн таданады. ' .

Сыртча шыгарылатнн жене вкенетн еимдер мен Гчйим-. л дарднч багаснн реттеу чажеттГ гттык табысты хгайту жол-

дари баяндаладн.

Ушнш тарауда менш к когамдагн- барлык катни чстардщ

жиынтыгы регндеХ юа'руашылыц жгйсян непа

менш к иес км жене од оны карич гсатынасынн ту к^тнд-:-

цалай пайдалакуы керек екен керсет ш, ендрс салалаг-н-

дагы меншк тгрлерне сипаттама берп багалаиади.

Терт ни тараудареспубл^када сан алуан байлыктардк'к

квздерХ ашылып. ендрс еалаларннда игерп жаткан да соп

Сайлих,т:л мянн лине багаснн хан-жакты, аныктау жодары

берлед. Рмнтаныд шш'у жодары жене олардьш, тгпк негадер оерттеп, *5ага беглеуде коданылуы керсетлед.

В*л тарауда бага саясатын жгргву негзнде кептеген госриялиц пробле..алар, соньщ шнде когамнын, дамуына байла-нисти ондрстк мштер мен еидрс кзтынастар диалектикаеь, тауар-акла к,а*гынасыныц калыптасуы жене эксномикалык завды-яыкгардин есерне байланиоты пайда боган маселелерд шешу керсетлед. Коданылип кеген бага тесдернц квм!óктерн атап керсет п, нарыктык экономика *;агдайьшдагы багаиы анш;талу -жодары керсет г^к.

Бес нш тарауда, республикамиадагы ендрс салаларында Агргзгеи адеуметтк-зкономикаль

ныц к* дырауышц нгзг себептер айкындалады. Нарыктак; к,атынаска еейкес бага беглеу тесдер керсетлед.

Атынши тарауда Кэзакстан РеспуОликасы ендрс салала-рмндагы бизнеса бага ттгй найдаланып шешлетн меселелер корсетД: С

. - экономикам т*рак,гандыру;

- нарык; жагдайында ендрс салалары к,*рылымын мацарту;

- мемлекеттк меншкт жекешйдрудц, квспкеркт дамшТудь'д Сага децгейн Т9менде*/ге есер н керсету;

- мемлекет тарапг.ан монополиясыздандыру жзннде па

- акшанык к*нсыздануыя, баганын есу

- сиргкы эк.ономикамк, ыакоаттыц тимд жйест жасап экономиками); дамудиц жоне халыктыц табысин молайт/.

Кррытынднда зерттеудк негзг нотижелелор яинакталып кеп. олардан тунндаган гсыныстар берген.

КУМЫСТНЦ НЕГЗГ ТУЖНРЫМДРЫ КЕН КОРЫТНЩШРЬГ

' УГАЙМАЛЫ УДАЯЫ кНДРСГЕ БАГА ТЕТ/ГН МДАЛРУ.

Казакетан хакыкьщ еркн бдр)п яоне гкт демок-ратиялык, цккыцты мемлекет ц*руды негаге зл огырып. Кчазак,стан Республикаснныд еге.ченд т жариялонды. ондр К,азвк;стан Республиками егеменд мемлекет больч табчлатьн-дыгы, саяси экономикалык, елеуметтк жоне уттык, мэдепи Кгрылысца, оныц акмшк-терригориянк, к*рылыснна байланнс ты барлык меселелерд дербес шеиетндг атап гврсетм. Сонымен катар республика территориясындагн бккл кттын; бай-лык, - кер жене онын, койнауы, су, еуе кекстг, есмдгктер, хаю^наттар дхниес, баоца да табиги байлыцтар, халыкткт мэдеки лене тарихи казыналары, бткл экономикалык. гмлы-ми-техникалык потенциал онын ерекше .менш г нде Оо.надм денген. Бгл аган егемендкт юке асыру 6ук?л хакымнзга гкен мндет жкктейд. Казахстан ТМД едернде ондрлетн т

. Когамдмк ендрет баскдру мен Яюспаркуларда жберген кемшктердк, еаларыная ха лык 1 шзруаТиыл.гытт К* рылымн ел кгнге дйн д'рнс калыптаспай, респусликаз те* Кана ткза? ендруш в.дретерго гана бр >зюТы коны

. - 16 -бвнп, ал нег&г х'алик, т>тьшатин заттар óшгаратьш вкдрстер баяу дамьга кед. Х

<)синша аор Сайль

К,ааакстанньц егемендк алушт байланистн респубка-ньщ зкономиканц жчне елеумттк дамуи /ш н дкрнс гаймали дайи ендрс кгсн к

Угайм.чн

Нариктиц икоиотпигн агу к

де. 1994 жьдщ кг.ритьшдьсь бойинша респубк халик нкруам-

лигь

Кептеген квспорьшдар мен

иьмннч все т

жагдайларьт н

кетеру ар килу жаксартьш алуга тьрнсуда. ~аца онм щьтару

сьтаунмен баганк кетеру твжрибес кецнен тар?.льп о?ир, л

6

керсеткштер мен ?тннушульк ка^иеттер жекнеи б<дан

бкрьигь енмнен сел гана еагешеленед. Еекелеген коспзрчн-

дар дербсстк к

льткка кажет арзач тауарларди енрстен анп тастап, орнн

есесне комбат бхйшдар шгарудн ггайтуда. М

жацадан ккрьган шаруашннк сер:сге-стер мен вртгрл

иектег* баска да квспорьндарда кврнс табуда. . Бага

жвнндег мелемелер бара беглеу саласина наазрдь

басевдетп жберд. Соцгь кезде бага бчлеу мекемс-лер неп

уонополияга карсь комитегт брктрп бага жене мояополиига

карен сазсатнн жуаеге аснру гшн Кдзакстан Рспубсикаоунь3'

Мемлекетгк Комитег

нгзг максатн еркн бесекелекткт д.здмгш, мяипокянь

бага женндег ерескел орекетерн аядьш ала тежеп, мемл-

кеттк бага саясатнн жгргоп, сатнп алуикларднн к

коргап, ти мд босекелес'скт каль'птастируга- жене дтргзуге

м

Содгн отнз жьдщ óанде.б

ол-аукзтнн, ттрииснн к теру лонвда кзптегеч зкояомякйл^;

- 9 '

реформалар мен тежрибелер гнргзд. Ол&рда ага

нпзг ыакеат сансат пен зкономккани адамньгц кÿкт&ждарына карай

'тимгцлÿ: едоу

Dr кл Сдак; боЛыншз 195? ж&не 3 965 жыдары жгргзген коаомикалык рефоомалардьш, оке асяауьшьщ негзг себеб; бюл еибекш хаявда окдрст баскару к'<кыгы толыгимен Рермей, республикглардьщ егемеядг садтамай, толык, шарузшшш; есеп пен демократияныч бомаушан ед.

КСРО бойннша 1957 жылы айкактык баскарудыц нег& кале-ньш министрктерден совнархозга кзгакзянД езнде ортаяыктан баокарудыц кейбр тетктер аймакка берп, ал негаглерн (коспарлау, белу, бага беглеу, карлы жене т.б.) орталыктан баоцару кездеген-д.

Аймактак баскарудыи, аягына дейк мвеге асырымауынын, садарь'нан халы; изруаиылиц кешендернщ арасьшдэ кептеген К

кмш ч-е

Се.чсеೳНЕ кыдьщ аягында б

. - 19 -

. * С - С бзсевдеунен экономика туйыкка тред. Ркономиканьш югзг завдарыч жгзеге асырмауынык саядарьшан буршн'М жетнс :чьдан астам социализм оркаткан, бурын дуни жузкн адыцгы кйтер-лы памыган едернц <5р болып кадгон Одаь, ндырал, ?арч

вндр<с салалары токтауга дейн барьт, Сукл б.рнкгн сов^т . -одаги хакыныц ?ок,сан процантнен астами емр сур/

денгейяц н твмнг жагдайында тршк етл жзтыр.

Ондрст дамытуга. мумкндк беретя зконсмикалык т

Республиканьщ экономикалык, егемендтн огаймалы уда-йыТ ендрс угс аркылы камтамаеыэ еткен кеаде цогамдиц Кажетт едбек мешерн гылыми негацеуге, соя аркылы дапы кун мен жеке тауардын багасын акыктап,' оларди реттеп отнругу жане нарнктык экономчкага квйуге мумкидк туадь. Х

КАЗАХСТАН ЭКОКОМИКАСННЫЦ ЙКД1РС ЦУРЫЛЫМЧ. йдзе.цстан ендрснд курнлымы бурынгн одактыч шаруаиылыкты м&канля-дырудын икпэльмен калыитаоты. Жерд а тзбиги байлык.тарин иге-рудег сынзрязктылик республика внеркообнч тек инюзат дайындау багытында кглып цоюрна екеп еокты. ,.КС20 ауыр виеркосб калиятаскаи .гашцы кезде жеке одан квйнг жыл-дзры була3 болуы завды да ед. Кдзак.стая .внеркасб дамы-

- 20 -

мэгандыцтан ауыр индустрия кешенне шикаат дайындаушы ретнде кось'ды. Уды Отан согисы дыдарында баде ттст металургия кеспорындарынын коптеп к*рылуы б< л багытта маман-дандырихуны тше.ле тгст. Токырау кезещ болыл тарихка ен-ген 70-30-ш! жыдарда республикада ендруш ендрс салалары бисым бады. .

Шикват йадретк жене жартылай енмдер пыгаратыя сала-ларлин дайын енм шыгаруга к&раганда басымирак дамуы шаруа-аилы к.ты ркенд етуге кг рдел карсыгш /соб рек белуге де есер: н пИГЗЦ. еóерлеспке бенген КпР/)кЛ НЙрЖЫНЫД 70 проценттен аатамы отын-экергетшса, химия, м<най, кара жане т

Нешакстапнын тау-кен металургия ке

Шикьзатти кшнд пайдалану мееелесв 6

- ?.1 - .. жткксвдг ел де к;ол бнйзу болип кевд. Мооелеиц екнш лаги - экономичны;; тимсздгТ жойымай отиргя'?-дтшда. ТМД едернде м.чкерадыи чикзаттнч оняаи б.р гана па?далапьздь, ал каган ошан тогьвы еоггр.П кальщца кч-Сгед. Онын, тстне к;аарг бага саяоаты Сойнаша тикаат пвн о'м агашки овдзудд багасы дай чи о:пм багаанчч саД емес.

К,ааак,станда евдеуш зндрс сэлаларанын лэлиэр да-мыганын, дайнн' оим шьгру децгей у-эмен е::енн сартка сшгарнлатнн тауерлар ыэк сирттан вкенетн тауарнр к.* рами-нан айк,ьш ацгаруга боладн. Сыртка квСнесе оик^ат, стин йене жартилай о.ч мдер сыгарылады, ал скрттан вндрске ж?не прмыскд кажетт дайьы знм екенед. .

Кагакеганда сексванш жыдзрдын, аягыкда у.аш

&<*ц л.внеркес т н даму двнгеЯ мен к>рь:кмн халыктын страиычыч канагаттанямрмайдк тоне халыц т

Х Кеня еверкаоптн

Лукр нркйсп кас порьндпранда шыгарылатыи халык; туты-натын тауарлар мблаер одардьщ ж&гш зкмнн ш рсценти

гана 'крады. с мзнде кершп отыргандай, министрктер

халык ти'ынгтьш тауарлар шыгаруга аса кедл аудара бермейд. Б

Кдзакстзкдагы агроенеркесп катет ел де брьщгай

шикват ендру багатында дамып келед. Ауыл шару&шылык, иик1эаттарын ⳳдйтя кзсщорындар куаты томен болып отыр. Вил еалаиын дамуына курдел карлы жтккт баднбей келед. Нвтижеснде avыл шаруашылак; шикеатьн к,адык,сиа, ке-инд пайдаланып, Х кептеге; црсымша техликалык Сгйымдар жат тагаыдар шыгару м

анмдернн орбр юннасынан тауар аыгару керееткш бойьшша К,азак,маи ТЫЛ едерни, ец сонында ткрдь'. Агроаяеркасп ке-шпнд б

К^зрг кездэ Кдэакотан ввдем^геи ауыл шаруашылык

' . Х * 23 - '

енмдерн сыртка шыгаруда ауцымды кдажч корынан айырклуп калыс отыр. Денд даккдан бгки ТМЛ едерье арнагая тт:-н у корынын жиырма процентн Казецстан берд, оларга .^ыл с а йнн 10-14 милион тонна данд дакнл видеимей мберлед.

Ондротд ти мд двиымауы <гттх табыстын жеткичкея болуына дане оиьц мелиерне т коле П есер етед. Репубкча-мыздагы табиги байлыктар мошылыгына карамаетач хттых табыстын ЖкТК1ЛКС0ДГ1 жогарнда айтыган ондрстк к,хрнлым кемигнц ткелей нвтиÿео. Уттык, табыстын лан' басына шэккандагы мвшер бойынша Казахстан агрыигы Одаь; бойыкша овнншы срында боды. Б

Нарнк,?ык, экономика гыльши-техникакк жетют ктердн мацызина свйкес ез орнын айкындауды каж&т етедТ

Экономикса вкрс к;крылымын жакеарту карм саясатын езгертумен тш'ые Оайланысты. Кзржы тек беплеяген зконо.чи-калык ендрс ккрылымынТ камтаыайыз' е;у кгрек деп еееп-теляп кед. Ка(5ыдагаН' кертеген гынми-тохникалык; елеу-меттк, вид рст к багдарламалар к,аркы корнмен айлын камта-маоыз етлиед. Адымен кеедеген Х мак^аттн хариялаП; они

кимтамасн& ететн каржы кроларнн содан кейн здестре бас-геДмыз. Сондыктан бас ты мак.сатгыц вльтеп нде баска к,и же т тл ер цапып койып отырда Атап айтцанда, трмыстык-зле-уметóк жаглайм> вид рст к маадат

Экономику к*рылымын жансаргуда Орнш кезекте ш^ими куп т

мккдерьн брнен бряч туындауы, брн бр калыптасты-руы технслогиялын аавдылык, пен экономикалак шар?.

Халык, шаруашнлыгыньи; цкрыаымын кайта ц ру окы жаи,а ондрастер негзнде баскару мен реттеуд талап етед.

Егер бкрынги жагдайда экономикалык пропорциялар жане онын вс у каркнны ор

Кргамдык ендрю цгрылымыньщ тимдгн аныкта, иы

)шрс-)т;и ондрген * ла-тык таСнстьщ кгаюь, оны

муло:рк: сойкеетендрлу бо

- .ге -

му денгейн тенестру оаясаты бокац.

нарьк, ккзнле меник юне ОНДРСТК КДТННАСТНЕ КАЧП-ТАСУЫ Ж6НВ БАГА. Хвнк иаруаиннк жйеснт трегн, Оярлык, ендрстк гтыкастарднн негз Сомп чабылятын ендрстк Н>рал-лабдык;тар к*райды. Сл еядрстн Оаетн багытьиа, ендрст кгргвудег акырги наткжеле мен шыгыкдардн салыс-тырып, олардыц айналымына, бенуне тктынунна хэкл пайда мелиеоне гкелей есер етед.

Неяа

Менш кт жоспарлау жене тауар-акшя цатынаси каральн кесе де, оннч, тгбегейл мвндзр толык, ашыган кок. К.язрг кезде менш к туран карама-карек шкрлер кап. Менш'к 'гуралы кабыдаган хана зацдар да терен зертгеуд талап еттд Бл т

Х Егерде осы уакыгна дейн .Сарлык респубшсанк жэч? сдак.тык; лекик брдей деп, онык, кесгóк км екен ууралы а.Г.-туга сескенп келеек, кариядылык, заманинда жене ренпублика-лар егемендг тугая кеаде б*л маееленн баски амнп алу

К5ЖкТ.

Меншк айналасындагы ьерттеул^р явне ол -турзлы талестар еткен/ гасырдан оск гаг.нге ййн толаотаган емес. М-зсел*н. XVIII гасырда Прудон ."лем; к дегеям? ярлык;" дел керсеткен. Од "Менш к Геркулес етрген айдаóар сиякды, снн кгрту'у

- 6 - Х йзоынан емес, ц

Буржуазиял-ц хане слардан бурынгы теоретиктерден та-рагр.н менш к тура^ы тгснк тек кана мкыцтык дел, жеке мекшк адамнын, к*кь деп таныды жэие слардын к. Дреттерн мыэгымас ден бген. Мкндай кевкарастар ел де боса кеяде-сед. Ревизионистер к:еншкт сырткы тгрне карап. ендрс катынастарыныа аавды керис ретнде Сагалаган. Марксистер менвк туралы зерттеулернде ваццылык кагынасы ендрс г(рне сай обьектив3.ч экономикалык катынастыц кернс екени деледед. Олар эаттын ез цатынас кеанде гана шык манвде меншкне айналады деЯд. Саяси зкономияны сын т

Менш к барлык экономикалык к^ынастарды т

оТимд'.рн арттнрып жапы хашк,тьн ел аукдтын кзтеред деген нгзг максатка хету ел де Соса каиыцаау болып т*р.

ЙемТенудц ез ел де болоа менш к емес, тек кана

- 27 - , .

уакытша шара. . Б1 рак, бл ар уак,ытта еске алынбы* кед.

Ондрс каткне.старь к,о*Темнык. негз болып -габалаакндычтан, кай когамнын да ендрсóк катынаотарннын негз - ендре кграл-жабдь'ктарына меншк. Социализм ? сын да ендро

К* рал-жабдыктары же ке меншкте емес, ногамднк, менш кте болиды жене олар ек турге: мемлекеттж (жапы халыктык,) кане

кохоэдык,-кооперативт)ч меник болып ббЛКД.

Мемлекеттк МкНШКТ б

И.азак,станда меклекеттк неншкке жер жене оник бай-мктары, орман, су, фабрикалар, зауьггтар, шахталар, рудник-тер, оемр жол, ауе катынасы жодары, Сакктер, байланыс

К

Фабрика мен зауытЪрдыц мемлекет меншгнце болуы олар-дцц вид рс к*рал-жабдьч,тарьш иемдекп, дербее иаруашидык,

брлестктер pet  йде Ж

Сексеннш жыдарда цальттаоцан чекпкке кэакарас когамдык-елеум^ттж жене эксномикелак дамуда^и басты кл-

Х - 28 -дерпге айвады. Бр гана мэмдекетт к 'меншк вндрс кптгернц бслашактагь дамунна, вядрс процестерн рет.теуге жэне экэномикалык, аан,цылик,тьщ

Меншк туралы цагидаларды тонк дгрыс иайдаланбау неге якеп согатынын, жетпю жыл емр срген мемлекеттн ыдырауы &й^ын делел жене ол ешбр айгакты талап етпейд.

Республикадагы меншктер де аеаматтык, кжымдык жене мем-

лекетти: мекшк тгрлерне бвя

Азаматтардьщ кеке меншrlне интв.илектуадык жане матери-адыь; к,ызмет енмдер, кослорындар, жеке тггьшу заттарын цооа агакда, мате риал дых, эерзаттар, бидрс к,

Азаматтардьщ леке мкшг олардьщ к.огамдык; вндрске кагысуынан, аз шаруаиылыгын жгргвунен тгсепн екйек табые-тарынан, жеке меншг мен несие беру, пак,тандару мекемелер мен еэге де мекемелерге саган каркысынан, акииялардан жене

баска к,<иды к,агаэдардан к,<ралады.

, Реолубликанын мгктерн иеленуд, пайдалануды жеке оган 5ил1к етудt Ндзакстан Геспубликасыннк вкмет ткелей немесе вз! еклеттк бер'ен момлекеттк орыкда.р аркалы ж

жене баска кэсторынлар мен келендзр, халыкка бегу,

мэдениет, денсауль; оактау мекемзлер! де оси менкмкне ;;ата-ды. ,

Ужумдьк менвнк жагерл1к жене гжучдык кэспюркндардьш,, кохоздардик жэке езге де серштес тгрлер^чкн. екаи0лерл1к Когамдардщ, шаруашылык когамдары мэн сер1ктес?ер1нщ, иару--чшылык, ассоциация ларыкчн,, когамдык, гйымдардын, хвне занды *йым Зслып табнлатык бнска да 61 рдестютердхн У-онаипнен г* рады.

Ужымдин ыеният КРУ хоке кебейту мемлекеттм К КВСЛЮ-риндарди жага беру, ецбекнИлер *кимдарыиа алинган табыстар-ды мемлекет М1гк1н сатип алу ' теин пайд&лануга М!МКИ1Д1К тугыау, мемлекетт1к кесиюрандарды акционерл1к ког&мдар е^п кайта к*РУ. ксоператиатер, акционерзк когамдар, Саоца да шаруашылык ^огаидарк мен еерютестютерш к<ру тшн авачат-> тар мен банды ?йымдардыц м*к1н <&р1кт1 прде б(р1кт!ру аркылы цамтамасыз етиедк брщрл! мен<мк иедерниц цалыпта-суы бага денгей1н1н есут тежеуге тииш ьсер етед).

> Х ОЯД1Р1С САЛАЛАРЫНДАГЫ ВАГА . К,аэ!рг] кезде табигат бай-лыгыныц цуныа жоне Сагасын ;хан-жакты аныкгап, слардн дурыо игер1п, цоргау баеты ландет болуга ткю. Рзспуликамыэ адьша мемлекет болып, егекенд;л!г1н алукка байлань:сты мкнык а т 1 птI де арта тгспек. ОЯткен! табигнт байдыгнныч, нес*, онын шын коусы жергшкт! халык боса, одан т иске к лайда да еолардыц иг1Л1Пне ж'кипаганы жен.

Капигалиам тксында нмысшыл&рдьщ . тапкан коонмжа кнь капиталистерд^к непап тобымён. катар, ерекше тонтас - лер иелер! де иел^нуге катысагыны доледенген. Сонкмвч :;ата.о

буржуазия мен жер иелер! тек кана жкмысшы табын емес, шаруа-ларды да кзнэйтывн аныктадды.' 'Жер ренгасы теоринсы ж^мыошы табы мен шаруадарды рёйолюциялык, кгреске багыттаган аг.рарлы* багдарламакын нег1&!н калады.

Жер рентасынын юыгу жодарын жене олардын тгпк! непв1н барын да кэптеген гадымдар оерттеп, мвселенщ шету1н таОа &мма{Т&н-ды. Кептеген фиэиократтар жер рёнгаоын .чрсымша внIук 1н жапы Формасы репнде карап, оны тек к,ана жер игеру-ге цатысты деп <к^ан. Рикардо енд1р1с буржуариясынын кдмьш ойлаушн ретшде ко гам дамуына байланысты рентанын мвшзр! оэгерет1н1н, осыгаи орай капиталистердьч пайда мешер! аза-йып, кагштадын корлакуына кедерг1 жасайтынын керсетп. Ол осы дкффереициадыц рентанын е^пн теориясыньщ т<ргысынан шшп,тады. йаник 1 липиде тауардын ккнын енд1р1сге лене ауыл ы?.руашылыгында енд1рю жгрпзуд1д ен нашар тагдаййна байланысты аныктау керек дедк '

Ауыл шаруаынлыгыныц ен нашар яагдайына- б&йланысты аныктаган ешмнзн, ны когамдыь; енбек уакытына сай боса. онда жацеы кнарлы жерде едОек чн;мд1Д1г> аргуы есеб!нен косымша пайда табылады. Сйткенг ол вн1мдерге де к, карсыв керде онд!р<ген внШин бргасы н.ойыдады. Бул косыми пайда, ж?р рентасыно. айн^Ады. * .

бсок.ттт жене диффбр&ндйадык рента тек кана Капята-

Тстхк гргамра твн былые емес. Солай деп нараа оган мен бермеу ауыл иаруашы.чыгыьда жэне тау-кея онд^р^енде ттмси1 9К!м енд)рхлуТне екезп согар едь ' Табигат байлык,тары тшмд; л пн 1ц ертгрл! болуы, мен пн к катшасы, ка о 1 порындао-дын иаруашлык, грМзу дербесНП, наоык; к.атынасы сак,таган дайда рента ерк.ашан да бояады. Табигат байяыгыНын к,* ны

жене оныч багаоы осы ренгальрды ескере стцрьó: аЗкыкдалуг-а ТЙС.

Кеаакотаннын экокомнкалыь; егемендпн ;ивне дер-бестги цамтамасыз етуде бага беплеу маяыеды рол аткара-ды. Ваганы нарш; экокомикасына сай лайта а

Вага саясагын змргзу

Республикада нарцк,тик, к,атьшаск,н етуге байяаныеты вядре внмдернц барлын т

Бага денгейнд а³не кэптеген жагдайлар есер етт. Ояын Шндет н бас

Х - 32 -

ар^сшдаги еееп айыриоу, ауыл шаруаиылыгына к-чржнны нееиеге беру жене тнгнн; к^коиздан^а'аиер тт. .

Катерме сауда багасыныч еоунн негзг себеб> куат кездерд багаоыньш, су бот отырдн. Сокымен катар шк багалармен гниежгзк. багалардн жакьшдату процес хтрп

О

Кргамдык, кедам т ецбекче сай анык.таган бага ендрс тимдгк арттырип, пайданн квбейтуге ткелей есер етед. Киптеген кво поршдарда шыгарыган ербр заттьщ ингыны когамдык, кадатт енбек мелер ретнде алыньш ж

1. кнс^е

Кдзакртан Республикаеыяыц внд!р!с салаларындагы 1991-1994 шдары бага евгеру!*

(есемен)

I : 1 11 11991 1 1992 | 1993 1994 |

1 | хил жыд 1 жыл Ш1 1

] 11990 1991 ! 1692 1993 1

Г |жнга жьш'а|жыга ккга)

1 . . - 1

1 ' г 1 1

|бнд1 р!с ентдерш енд1руш!дер ба- Х 1 !

|гасьтьщ индекс! ** 1 2.9 39,2| 14,2 20,4 |

|ЗКгк тасу багасынын индекс! ** ! 1.4 21.6! 13.6 21.31

|Луыл шаруашылыгы ен1мдер!н онд!- 1 1

|руш1лер багасынын индекс! *** ! 2,0 10.31 7,8 19.4|

|Кгрдел\ каржылар багасыныц индегс- ! !

1С 1 *** 11.8! 17,3 17,3!

|Т*тьшу багадарынын индекс 1 ** 1 2.5 30,61 Р5> 7 12.6!

| Азык,-тгЛ1К тауарлары 1 2.0 21,5 1 23,0 11,61

|Азик~'пл1к емес тауарлары 1 3.0 39.0) 18.0 51,6)

|Хаккка акылы кдеметтер I 1 2,0 | 1 30.21 41,4 25.2| 1

* КР Мем,екетт1к орташа жене такау комите'нщ есеб! бойынша '

** Жетоксакнан жеток,саига

*** Орташа жыл бсйыата.

- У4 -

РьспуЗликада шыгатын минайдын бзгасын дгние жгвк ' баг%га ж¿кзм деген Ххеп'еен .эрекет стел in жатыр. Егерде дтче жзк мгнайдыч багасы 1 тоняага ттрасты 100 -долар боса, ал оннн, сомднк багасы езгерп: 1990 жын -15 сом,

1901 жилы -2?Ь сом, 1992 жыдын басында 13 мнн сом, аягында 45 мни осы, 1993 лыдын, ортасыкда 10 мын сом (1993 жыдиц казанында - 470 тенге, жеток.санда 631 тенге) боды. Осы

уа.чкт араоанда м

Баганын, денгей сграши мен *сыным арк,нлы реттелед. Бага б г легенде орбр тауардыч с<ранымы иен . ксынымы иене 6act<;a да телам каблеттер толык ескеряу цажэт. Кдзрг кезде б*л мндт шартты бг^алар мен еркн багалар нгзнд гкгзеге асырылуда. кйтс де баганыц бл мядеттер халык ша-руашнлыгыяьщ кетэген салаларинда толык мзеге асырыла койган мок. С-онын вс-ерлернн тауарлар мен кереетген ткрмыстык е&лаоында скракым мен усьшьшшн арасында

сейкессздктер туып, кейбр тауарлар тапмылыгы кодак жаса-льи, екншСнй срзнымды азайтыд, Оркатар баска тауарларды шектен тыс яогары баг а мен егкзу етек адо. Шищ аз айна-лым садасында терс К

Еи [.унгы Одакта бага беплеудг шыгындык; -тесдер кекн?я коданьлып, ааттын багаси екмНн, езндк к^ны, пай-да, айналым салыгы жене жабдык;?ау мен сауда косымшаларыьын

к,осшдисы ретндо аньк,тагып кеад. За'П-ин w,mu ж?кч Оож-к~ 'ерге бенед, б рак ол одардьщ к,осындысы мне. Ездн ько-юмикамнздьщ 'пйикк.а трелунн негзч себеб оси к,ш'идзн.л ескермегендктен де ед. '

"Шыгын" тес л мен заттарга tfara беглегонде екмнц жоспарлы зндó: к,*ны мен пайда посыпь^; бепленд. Ал багнга Косыльтын пайданын, матер онмнк езидк кднынык динрма процент]не дййяп мелюерде анкктальш кед. Сочгы ндирда машина жасау вндрснц внмдерне бага к.ою гасдепч жегдруде кептегвк иаралар беглеяд.

Кезнде к-зе лорыннын жана техникэны тиу.л мигкруы пущ жане тыиушыдар олардн дан-хак,ти тодыгирае; пайдалануы yuuh жагдай тугызылып жтрд. Б*л ретте брзз н

уак^т бага денгейнн асуне, (1993 жилы автомобиль вндрсин енмдерне бага 67,4 са, металургияльк мачина даеау 2Г>,7 есе, элактротехниканк, вндрс 24,8 есеге нот>; ал, гсапы машина .часay *ндрся;ц Сагасы 994 тылы 15 есе эст.халык шаруашынгындагы жапн к,имбатшыч,ч!<а *кеп cosТwn отыр.

Нарыкты^ экономикега етуге байланысты ондоотк тех ни-кага арнагчн, халы к тггкну тау&р.карн мен ь;ыз^еттер!ч- epiti багалар мои нарыктарды кодчнуда ерекшктер енга

Онмдер мси тауарлэрга ерши кчтермэ гауда багалары

Х - 36 -

базар коньшктурасына (какптасцан огранык мен гсыныеца)'са-паеына иене 'птынушык^ ^см^ÿнб байланыуты аны.чтал&ды.-

Кесторыкныч, кетерме сауда баг асы республиканцы, ..зчбно-микадыц жене олеуметтк даму 'багдарламасыныц багыттарын аныктау' кезнде басты к;рад ретнде шаруа'нылыц шеппедернн ти мд л гн аннкгауга м

Х жсан олардын, аыгьшдарымен салыстыруга, ынталандыру корын

жаеауга, табигат, ецбек жэне материадык, кррларди гнемдеуге, .чаца т&хниканы шыгарып, еокск айырбастауга к.олайлы жагдай тугнэады.

НАРЫК, КА7МНАСЫНА 6ТУ КЕЗЕЦНДЕГ БАГАНЬЩ КАЛЬШТАСУ

ЕГЕКШБЛ1КТЕР. Т

Базарда сауданыц с*рапыд тгрде жру неге

топтарга. Ь кик,-вз нде де т

, мет кврсетуде мер ичлернн ка'1'ыеуы ешбр царалыай отыр. Оь-

таяик,тан жоспарлау кзндг жергкт хор иелерн-н т

- 37 - -

Жацвдан кабы.яданган мениóк, жер турали ваедар бойыиша рл меншктердк вид рс журпэуте к&тынаеуы кездеп с>тыр. Вл жагдайда бер де моселенн Дрьс, дл шешлу

Базар нарк,ын аныктауда гылыми-техникалык жетстктердн есер не кяптеген галымдар к<*щл аударгаиды.' Муны олар кгай-малы ндрс

Гышми-техникалык прогрес жетстктерн ендрске енпзу пришли дайми йнмгв кет^тн когамга кажетт ен,бек уакьтынын азаятындыгы, ал ингарыган внмдердн багась Н

Экономикаси тимд дамыган орьк едер баварга ошгарган

енмдердн, бага децгейн эр уакыт азайтып, сонын аркасьгнда Оэср;а едердн базарыкаланиедерн модаг. сатуга тырыеез',. ей О еде каеторыидар иш'ьрган внмдергв турл гстеме фЪып, когары багамен сатыа отнр. Сонын садарынан да внмдврд шыгаратын кеспорындардыч, бага денгейн темендетугч к,* л;;и жок,. Гылыми-техникалык; прогрес дамыгак, автоматтандырыган .?СкТуу К

Нарнктыи; экономикадагы бесекелест к жагдайында багалар тек каяа дайьш екмдерге гана Х койьшиай, сонымен катар ендрс факторларына да ксйылады. Олардын, бер де смраным пек *оыныс арк^илы калыптасып, сол вндрс факторларыныц ерекшоктер еске аяынады. Квптеген мемлекеттер к мет та-рапынан бага беглеуд реттеп, тктыиушылар к* кнн коргаи, я.ечепе босе.к^лесткке м

ОНДРСТК БИЗГСЗСТ ДАУЫТУДА ВАГА ТЕТГН ПАЙДАЛАНУ.

Вздн эконоиикамыздагы киындыкка байланыетн ндрс ц<рынмднрднн экономикалык, процестерге есерв юшейту керек. К,авак,стан экономикамнныц шикза- багытында жкргалу жагда-йнкда мемлекет бюджетнн табыстын нг㺳н стратегиялык кол-мен котеру гний ундрстТ диверсификнциялау, ягни чндре саладарьш жене хань; тхтыну тауарлары жене халыкка кызмет кирсетуд кенейту сонгн т*тыкушы.чь, мвидеп ендрстерд дн-мыту. Т рак/тандыру тин 6юджттрг тапшылык.ты жою, тктынушы-лык еекгордм'н балэнсгы крйта орнату, халык шаруатннктик т^ндк ь;< рмлымдарды калыптасгыру сиякты кешенд С ерект-тер керек. Бгл жагдайаа нвара кс.пгн салыктын бюджет пен царАьиандиру процент саясатыид^гы макроэкономкалык жосйарла-

удыц рел к

Каркы-неске саясатыч жгэеге аснру кевнде тапшылык.ты ауиэдык^ауга, оттик, валютаны т*рактандру, Кдэанстан Реепуб-ликасыннн к.аржн кагдайин жацсартуга багыттагак катан мемле-кеттк реттеу кале

тивациондык саясат, квсггорнн бюджеттен тыс цорлары иене царжылык цорларын к,альттастыру жене пайдалану, валюталык к,орлар жэне оларды пайдалануды летдру керек.

К^зрг крданылып жгрген самый, ж

Ондротн ти мд к^рылымын юке асырудагм мемлекегтис бюджет стратегиясы шектеген цорлар колемнде нала отырнп эконоыиканы дамнтудаги мацыэды вндротергв кв

Мемлекеттк акционерк кргамдар экономика ушн мчнчг-ды

1.пкН бар, баганы мемлекетт㿿 реттеу, номенклатурами, с ату квлем коне онын жагдайын, немвкетт к кор, лене онм иайда-лануды к,а)гы етет.ч с&л&ларда к,*рклуч кврвгс, Свкнц óинд? стратегиялыч сыртка шыгатын тауаряарды енретн сс-ыалард.* К*рылуы керъи. Ол'сыртны бавардагы бага саяеатын к<?ст|>' отырып, ивтелк бвсекелестермен кг ресу макоатчндй жзс^лагы.

Мемлекеттк менш кт бас кару ктрыдымын окдилату с,а.--.

Салааралык кйымдаетыру-баскару ж

Кззакстан Республикаеында жгргзлетн влеуметтк-зко-номикалык взгерстердн нгз мемлекеттк меншкт жекеш^-лендру болып отыр. .

Дагдарыска карсы шгыл шаралар багдарламасын ске асн-РУДа, елеуметт к- экономикалык реформнларды терецдетуде же-кешелеидру меселелерне айрыкма мен берлед жене ол гкмет адында тиргаи жапы макроэкономикнлык, мкдеттер кешем мен брге пепнлетн боладн. С

Меншкт кайта мру мзселелернде баетнларн же кеше-лендрген квсшорыннык ецбек кымдарына жндк, жек^ше-лендрлудеа алынган каржыларды пайдалану, еатуиш жне снтып алушы жауапкери

блеуметтк коргау жйес'

Отпел кезеаде ецбек ба?ары саясатннин, негг,г- багнтнн аныктай отырып, ввумнтт к серктестк ж йео.1 ч дамытып, б

аркылы нмысшы к

H,арак,стан ТМД республиказры араснида саяси бедел, жогары экономикалык м

Республиканцу оырТда экономикалык саясатнкьщ негмп максаты сыртеге шыгаратын внмдерд бага гетктер арцьн Кралы*.шн жаь;сартып, экономикалыц катыиастарды одак <?р да-мытыл. егемен мшúктмздн, экономиками кегеруг^ мгмкндк тугызып, халыктыц эл-аукатын жаксарту белил теби-лады. .

КЕГЗГп ЩРНТЫНДЫЛАР МЕН УСЫНЫОТАР

Кдгакстан экономикасыньщ ендрстк к-фьыымын, кялыпта-сып келе жаткан меняк катынасын. кн мен баганыд т.еоринлык негчздерге явне ендрстк биэнесте бага тетгн пайдалану тахрибес'Н зертгеу республикамыздьщ экономикалык еге-нендгн к

I. Кээакстан экономикасынын, вндрс к*ры..еь>мы сьн.р жакты шикТзат багытында дамыгандыктач енеркео гт<?р/,

- 42 - Х

--.кономннадм ендрст *йьшдастырудын, негзг маь;свты пайда

. . Х Х ? ** '*

табу богандыцтак. экономией ' ккрыкмын кайта К*РУДа,

ндрст баскаруда аь-не ретгеуде сага т¿чГН шнаша

кещнен пайдалану кажет. Вага денгей и реттеу экономикалык

садардаи вндротн агы шартына айналуы тис. Зндрс

К* Рольный жаксартудыц брдея-бр багалэу бегс онь>к

тимдг бо^уы тис. Ондрстк барлык салаоындагы оконо-

миканнн щгрылымын жаксергу, гттык табыстм гжгайтуга вгу-

йттк м&оедзгрд шешуге,. экономикалык тауесйдкке кетуге

МпМКНДК береди .

2. йкдретч экономикалык ккрклымынын Н б ркш ке-

ас-кте

МТМКⲲДК бег^д.

3. Менш к когамдагы бар лык, катынастардын жиынтыгы болыл габылады. Ь*ен:и к т&бигат корларыка вид рс к рал жабдыктары-на ьид>рген тауарларга кек катынасын бдре отырып, ша-руашынктын кеглей к*рап, йндрстн, негзг неткжееие, тауарцнд багасона, айнадымына, бвнуне жэне тякнчдучна ткел&й есер етнд. Республика байвгын иеленуде, пайдалану-д* леке аднмкын,, *жнмннн.' жапы когамдык мидд&лери

. 4. Нарык катынасина *ту кезеднде, экономикалык, еге-

мендкке лету гин мздн байлыцтарыны};, оинц шнде табигат корларыныч К*нын дкрыс аныктап, они хакымыйднд иегне айнадыру цакет. Од гшн абсолюттк жэке диЭДирен-циадкк рента шамьларын дкрыс анык,тап накты экономиканк катынастарда пайдалана блуме керек.

Табигат байлыгынг* сапаеыныч жене орналасу тимдгнч артурл болуына байланыеты дифферс-нциадык рента нарык каты-яасы сактаган жагдайда еркашан нмнч к*ны мен багасыныч К^рамында болады. Менш к иелену к*кыгына байланыеты абсолют к рента пайда болады. Табигат байлык,тарынын К*ки жене багасы осы ренталарды ескере отырып аныкталуга тист. Рен-таны аныктауды табигат байлыгын пайдаланудан алынган табнс-ты, табигат байлыгыньщ иеснч глеене белуге, табигат байлыгын тнмд пайдалануды ынталандируга с~гежрибек манызы' вор жене ец басты цуралы деп карауга болады. '

Я. Немлекеттк бага саясатын жузеге асыру ушпг когамнык, нарык цатынаснна ету

Х - 44 =

мен до-гацияныц актамайтын ауирмын кыскарту, сраным мен ценным децгейлер1К гечесгIру багытында жгргчз! лу1 ти^с,

б. Багаиыц к*рамы мен денгеГпн менпикке, ' енд1р1ехл-'&а-мы-гуга, ан1идерд1 айырбастау мен болуге с г йене отырып апыктауга болады. Бага 03гер-;с1Н бага жгйее1нП1 жене оларднн, К<рамын езгеру! н бохау, беплеу аркдгы бас ка руга болады, жэне элеуиегТ1к-экойом!1калын жагдайяарды, пропорцияларды

- реттеп отыру уш^н багалар индекстер! анык,талуы тшс.

?. Нарык к.атынаснна ету кезен^кде бага н*рамынын тевдест]Г1 йэыгзндыктзн ол енд1р\ст\ жаидандырудын орнына онк тгйыкча т^реп отнр. Нарык и,агыяасы калытаскан жагдайда баганыц крамды бели^ктерииц ара катынасы реттел!П, 9НД)р1с факгорларынын тлеем анык,талып, соган сейкес табысты белу гфопор.циялары цалыптасып.5ага децге(Н енд!р1ст1ц жандануына х&лыктыц ел-аукатынын жаксаруына экелуг тию. Осыган сейкес вшм кчнда едбек к*радарьиыч ез^ндж глеем ааайып, ецбектщ жэне ецбек ресурстарынык, вг^ищк глее! артады.

8. Казак,стан йкономикасычдагы киындыктарга байланыеты

еид>р1С цкрылыыын жакеарту тят бюджет-тег 1 тапшылыкты жоюга, тетину секторларнндагы байланыеты оркатуга, ендф!ет1 жандан-дмруга багыттаган мъмм'кетк салык, бара, амортизаци-

я.шь; саясат жгопьыу; кер^к.

9. Дагдарыска карсы шаралардын 01рч *екеиеденД1ру ммы~ сында бага тетим толык, лайдаланн.ямай кел^дк Ен бГрпш: ке-аокте, мнда бага бег-1 деу/ц реттеу, сатугаы мрн сатып алуюы-

, нкн януапкерш-шпа арттнрыя, баевкеле-епк мжгныпн тугызу ;аж&т. Гнлыми ьепзде аныцтаган баотапкы бага гана ерг;:н сауда 0эсекелеет1пн тугывн алаиы. Бастгпк,ы бага "калы;-;Ф к< нымвн 'ечис пайндану к*нлилыгч аркнль. анычтараны

Д

10. вндрс салаларында ',анптас!к,ан ахциокерк ь;ога^-дар багань

Кдза;с?ан жагдайь'-да монополист* багаларга к,арен сая-сат деййкт ж

11. Нарыцтчк натикаекд оту дагдайкнда ххмыссызды бол-

дырмау жэне оларды елеуметтк коргау шксатьшда лимыс бе-рушлор, кесподак мемлекеттк органдарднц елеу.:ет3к серктестк д

Нарыктыц эконоыикага вту кезедде мемлекет тарашан сырткы экоаомикалык кдтынастарды, тауар амасудк. кеден, валюта, банк, бага беглеу игйелерне катал бакылау жургзп огыруы калот. Сырткы зкояомйкалиц саясаг/ын негзг мак,сати енот мемлекетт^рге шыгаратын енмдердн к,*рылымын жаксартып, иаруашылык байланыстарды дамыгып, бага тимдгн камтамасыэ ет?п, экономикалык есуд вдка еногч ететн хальктьн, табысын

Х ' - 46 -

Дкссер-ташшкыц негчвг! мазмгны темендеп басылымдарда

оерхд}.

1. Неры:-; датынэсына от у кезещнде &нд1р)ст1К бизнеста>бага течмпн пайдалану.-Аматы; Экономика, 1995 -9.2 б. т.

2. Бага бас ты корсетк* ш. - Аматы.: Казахстан. 1989,-5 б. т.

3. Гылыми-тех/шкалык, ггропресс Х кене зкономикалык, тшмдкшк.-Аматы.: Кааакотзн, 1995. (бхрлескен автор-лык).. -5 б. г.

4. табигат байлыгын егеменд1л!к кэне оиыц к*ны.-Аматы.: Гинм, 1992, (б;рдескен аьгорнк),- 6.5 б. т.

5. Еага бег1леу.-Аматы, КазМЗА, (б^рлескен авторлык),-1993, 5 б. т.

6. Резервы повышения эффективности машиностроительного производства в Казахстане.-Аматы.: НйЭПиН при Госплане

КазССР, 1976, (б^рлескен азторлык), 4 б. т.

7. Пути развития межотраслевых производств и их региональные особенности (ка ппимере машиностроения и металообработки Казахстана). В кн.: Труды казахского географического обцеетза. - Аматы.: Наука, 1Э76, (б^рдескен авторлык,),

0. 5 б. т.

3. Некоторые вопросы формирования народнохозяйственных комплексов б регионе.ТТруды НИЕШиН при Госплане КазССР.-Аматы.: НИЭПиН при Госплане КазССР, 1980.. (б) р-лескен авторлык;,'', 0. Б б. т. .

9. Измерение уровня технического прогресса и оценка его влияния на эффективность производства. В материалах научной конференции по теме: "Вопросы методологии отражения ожидаемого научно-технического в прогнозных разработках ак<)номачлоксго и социального развития регионов на дол-

госрочную перспектив-''Т.-Тбилиси.: 1981. (СНрлескин аптср-лык), 0. 2 б. т.

50. Оценка влияния технического прогресса на эффективность производства. В кн.; Зконо/.шко-ыгтематичэское моделирование к анализ эффективное? промышленного производства. -Аматы. : Наука, 1981.(б1рдеекеи авторшО ,1 о. т.

11. Проект комплексного анализа экономического роста к тив-

ности производства. -Аматы.: КазИКйЭИПиН при Госплане

КазССР, 1986, (б1рлескен авторлык,), 2.3 6. т.

12. Анализ темпов и пропорций расширенного воспроизводства региональной экономики. В сб. Социально-экономическая эффективность общественного производства и автоматизация плановых расчетов.-Аматы.: КазКШНТИ, 1587, (СНрдескел

авторлык,), 2 б. т.

13. Анализ темпов и пропорций расширенного воспроизводства

региональной экономики. Методические рекомендации при разработке планов экономического и социального развитии предприятий^объединений), министерств н ведомств республиканского подчинения в условиях функционирования АСПР Госплана КазССР (Вторая редакция).-Аматы.: КагНЙЯТИ,

1987,(б1ргс:сен авторлык), 3. бб б. т. -

14. Методические рекомендации по разработке планов экономи-

ческого к социального развития предприятий(оОъединеиий), министерств и ведомств республиканского подчинения в условиях функционирования АСПР Госплана КазСОР (Третья редакция' . -Аматы. : КазНИНТИ, 1988,(61рлескен авторлык),

3. 8 б. т.

15. Методические рекомендации по совершенствованию методов арендного подряда ь сельском хозяйстве. -Аматы.: ЧИИАСЛУ

при Госплане КазССР. 1988, (брлескен авторлык) ,*2. 2'-б. т

16. Внутрирегиональный хозрасГЧёТг: критический анализ и методические рекомекда'дки.' Часть 1.-Аматы. : НИИАСШ- .при

Госплане ХаэССР, 1089, (брлескен авторлык;), 4.5 б. т.

17. Научно-технический прогресс и проблемы ценообразования. Республиканская научно-практическая конференция "Акту-альныепроблемы радикальной экономической реформы в условиях Казаус-ана". -Аматы.: АК КаэССР, 1989, 0.2 б. т.

18. К вопросу финансового оздоровления экономики РК. В материалах международной конференции "Проблемы стабилизации денежного обращения и формирования кредитного и Финансового рынков".-Аматы.: ККИЭРО, 1995, 0.5 б. т.

19. Анализ некоторых результатов приватизации государственных собственности в Республике (В материалах республи -

, калекой научно-практической конференции, г. Тадыкурган) -

Тудемисоз Орыкбасар

Х Использование ценового механизма а производственном бизнесе при переходе к рыночной экономике

Диссертация на соискание ученой степени доктора экономических нзук. Специальность: 08. 00. 05 -Организация производства и бизнес (маркетинг, менеджмент, предпринимательство, бизнес по отраслям)

Решение проблем использования ценового механизма в производственном бизнесе, для осуществления структурной перестройки отраслей производства и обеспечения экономического суверенитета республики имеет важное научное и практическое значе-

Цель исследования - изучение теоретических основ стоимости и цен, влияния на уровень цен формирующихся ферм собственности я на их основе показать пути применения и совершенствования ценового механизма в производственном бизнесе, государственного регулирования цен для углубления реформы к выхода из экономического кризиса.

' Объект исследования, - промышленные и сельскохозяйственные предприятия и объединения различных форм собственности, акционерные обш.ествз, ассоциации, хозяйства специализированны:: районов и областей.

В процессе исследований автором достигнуты ел&дувиде научные рез))лыгл1ш, имеющие практическое значение для экономики Казахстана: Разработаны теоретические и методологические ярки-, ципы и методика использования ценового механизма в производственном бизнесе в условиях перехода к рыночной экономике: обоснованы методологические положения и разработаны теоретические и практические рекомендации по использовании ценового механизма по оценке эффективности отраслевых структур промышленности Республики Казахстан; разработаны рекомендации по использованию ценового механизма а отраслях народного хозяйства различных форм собственности; обоснованы методические подходи определения стоимости и цены продукций на основе стоимостной схемы расширенного воспроизводства, обеспечивающая экономический суверенитет республики и методика' ценообразования на продукцию в отраслях промышленности; определены основные направления использования ценового механизма при осуп,ест?.г гии структурного преобразования, инвестиционной, финансово-креднт-ной политики, приватизации, развития предпринимательства, ценовой и антимонопольной политики, социальной запеты и внешнего товарообмена. ' - Х '

The USE of the PSICF, J.2CKANISM in ERAMCH BUSINESS at thei TRANSITION PERIOD to the MARKET ECONOMY. '

The thesis is submitted for a doctors degree on economics. Speciality OS. QO.C5. Organisation or production and Business (marketing,management,entepreneurship,branch Euisness).

The solution of problems of the price mechanism usage in production buisr.ess for the reorganisation of the branch industries and ensuring economical inde- pendence of the Republic has important scientific and political significance.

The a:irs of investigation - studying of the theoretical basis of costs and prices,the influence of the forms of cwnersmp cn the level of prices, the de- monstration of the ways of application and perfection of th& price mechanism at the branch buisness.the state regulation of the prices to deepen reforms to come out of the economic crisis. _

The object of investigation - industrial and rural enterprises and oojedene- njes vith different forms of ownership,joint - stock companies,assosiation,the farms of the specialized regions and oblasts. '

Duringthe research process the following scientific results that are of the practical significance for the economy of Kazakhstan nave b an achieved: theore- tical and rrathodological principles and methods of the price mechanism usa^e at the production buisness in the transition period to the market economy have been worked out; methodological terms have been substantiated and theoretical and practical recorftТrdations on the usage of the price mechanism on the evalii- at)an of the efficiency of the branch industriy structures of the Re public of Kazakhstan have been elaborated,recomendatior.s on employing of the price mechanism m branches of economy vith different ownership forms have also been ela- borated,systematic methods of approaches to the production price and cost.cal- culatjon on the basis of the enlarged reproduction cost scheme have been Х substantiated providing economic independence of the republic and n.etnods cf price format ion?in the brandies of industry; the nain directions of the price . uvecha- nism usage Сat the structural reformation of investment and fihance-credit poli-cvyprivatisaticn.ent&preniursnip uprising,price .. and

ant monopoly poiisy, social protection 'and extral. commodity circulation have beei-: aetermned. ' .

Похожие диссертации