Қ. А. Ясауи атындағы ХҚту (Қазақстан) Встатье рассматривается методика формирования навыков использования специальной английской лексики у будущих юристов
| Вид материала | Документы |
- Ф м.ғ. к, аға оқытушы Назарова Күлзина Жаркинбековна, 85.09kb.
- Түркістан ұлттық элитасының қалыптасуы мен қызметінің тарихы (1900-1924 жж.), 841.93kb.
- Диссертациямен М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ғылыми, 618.1kb.
- А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1216.39kb.
- А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1211.8kb.
- А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1312.01kb.
- Қазақ шаруаларын отырықшылыққа көшірудегі мемлекет саясаты (ХХ ғ. 20-30-шы жж.), 406.09kb.
- Интерактивное обучение как средство формировАния иноязычной коммуникативной компетентности, 419.3kb.
- Ә 20 жамбыл әлем түркілері поэзиясының алыбы меңдібай Әбілұлы, 77.9kb.
- Методика использования эион в учебном процессе. Вопросы для самоконтроля и задания, 383.44kb.
Литература
- Бим И.Л. Концепция обучения немецкому языку как второму иностранному (на базе английского). – М., Титул, 2001 – С. 45.
- Митрофанова О.Д и др. Методика преподавания русского языка. – М.,1990. –С.17-20.
Тыңдалымды тестілеу
Мамаева М.Қ.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті (Қазақстан)
В данной статье рассматриваются методы аудиотестирования.
This article deals with methods of listeninq durinq the test.
Ұлттық білім беру үлгісінің негізгі бағыты – адамды қоғамның ең негізгі құндылығы ретінде тану, оның қоғамдағы орны мен рөліне, әлеуметтік жағдайына психикалық даму ерекшелігіне мән беру, сол арқылы оның рухани жан дүниесінің баюына, кәсіби іскерлігінің қалыптасуына жағдай жасау, мүмкіндік беру. ХХІ ғасырдың маманы ой-өрісі кең, жан дүниесі бай, ұлттық менталитеті жоғары, кәсіби білікті маман болуы тиіс. Сонымен қатар ол адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен санасатын, кез-келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын, жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда өзіндік орны бар дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі жоғары білімде. Өйткені жоғары білім – үздіксіз білім беру жүйесінің шешуші механизмі.
Сондықтан студентті тек маман ретінде ғана қарамай, оны өз қоғамының азаматы, келешектің иесі, тірегі ретінде қарау, соған мүмкіндік жасау қажет.
Осыған байланысты жоғары оқу орнындарында білім беруде ғалымдар оқу процесін «технологияландыру» - яғни оқытуды «кепілді нәтиже беретін өндірістік-технологиялық процеске айналдыру» мәселесін көтеруде.
Технология шеберлікпен өнім алу, нәтижеге жету дегенге саяды.
Оқыту технологиясын дәстүрлі және иновациялық технология деп бөледі.
Инновация – білім беру процесін түбегейлі өзгерту, жеке тұлғаның қалыптасуына қолайлы жағдай жасау, оларды «белгісіз келешекке» дайындау.
Инновация – жаңа білім негізінде жаңа қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған әрекет. Оқыту технологиясы ерекше бәсекелестік факторы ретінде пайдаланылғанда ғана инновациялық сипат алады. Инновациялық технологияның бірі – тест тапсырмалары арқылы оқыту.
Бүгінге дейін тест тапсырмалары оқыту емес, бақылау үшін жасалады деген пікірлер болды. Сондай-ақ оқу процесінде тест түріндегі тапсырмалардан гөрі басқа тапсырмалар көбірек қолданылып келді.
С.В.Аванесовтың пікірінше, шетелде де білім беру жүйесінде тест тапсырмаларының салмағы басқа тапсырмалар арқылы оқытудан басым. [1;7]
Ғалым оқыту технологиясында көбірек орын алған тестік емес тапсырмалар мен тест тапсырмаларының қайсысы тиімді екенін былайша көрсетеді: «оқытуда тапсырмалар әр түрлі жаттығулар, дәстүрлі сұрақтар, күрделі құрылымды есептер болып келетін. Мұндай тапсырмалар тест жасауға тиімсіз, өйткені олардың нақты жауабын табуға көп уақыт және интелектуалды қуат қажет болады. Ал тестілеудің технологиялық әдістемесі дұрыс жауап пен қате жауап арасындағы айрмашылықты дәл және жылдам ажыратуға бағытталған» [1;9]
Ғалым З.С.Күзекова: «Жақсы дайындалған тест тіл үйренушіге екі себеппен көмектесе алады: «біріншіден мұндай тест аудиторияда, тіпті көпшілік қауымның сабаққа, тіл үйренуге деген ынтасын оятады, екіншіден, тест тіл үйренушінің тілдік білімін жетілдіруге жетелейді, көмектеседі. Тіл үйренуші тест тапсыруға дайындалудан, оны тапсырғаннан кейін нәтижесін талқылаудан тек оның пайдасын көреді.» - деп атап көрсетеді [2;17]
Сонымен, тест тапсырмаларын тек қана білімді бақылау үшін пайдаланады деу қате. Шындығында тест түріндегі тапсырмаларды пайдаланатын басты сала – оқу процесі, өз бетінше білім алу, өзін-өзі тексеруде.
Қазақ тілін екінші тіл ретінде оқитын топтарда коммуникацияға, яғни сөйлеу тіліндегі қатысымға негізделген тестілер арқылы білім деңгейін бақылап отыру – қажеттілік. Коммуникативтік тест тапсырмалары қатысым ситуацияларында пайдаланылатын тілдік материалдарды екшеп, сұрыптап ала отырып,тілді қолданушының тілді коммуникативтік мақсаттарға қолдана алуын тексеруге бағытталады. Мұндай тестілер қатысымдағы лексика-грамматиканы, тыңдап түсінуді, оқып түсінуді, жазбаша, ауызша сөйлеуді бағалауға бағытталған тест тапсырмаларының жиынтығынан тұрады.
Біз бұл мақалада осындай кешенді тест тапсырмаларының бірі – тыңдалымды тестілеу жайына тоқталамыз.
Тіл үйренушінің тыңдағанын түсінуін тексерудің екі категориясы бар. Тыңдап түсінудің қарапайым нұсқасы (сұрақ қою) бастапқы деңгейдегі тіл үйренушілердің сөздік қорын тексеруге, грамматиканы білудің бастапқы деңгейін бағалау құралы ретінде де қолданылады. Мысалы: Аптаның қай күні демалыс күні? Қазан жылдың қай мезгілі? Бұл қай сабақ? т.б.сұрақтарды түсінген тыңдаушы, оған бір сөзбен жауап береді, яғни аптадағы әр күн аттарын, мезгіл, ай атауларын білетінін дәлелдейді. Біз қайдан келдік? Қайда отырмыз? Қашан қайтамыз? т.б. сұрақтарды тыңдап түсінсе, оған дұрыс жауап берсе, септік жалғауларын білетіндігін көрсетеді.
Сонымен қатар, тыңдалымды диктант алу жолымен дұрыс жазуды бағалау құралы ретінде де қолданып жүр. Бірақ тыңдалымды қолданудың бұл түрлері тыңдалымды тестілеу емес.
Тыңдалымды тестілеудегі біздің мақсатымыз – тіл үйренушінің естігенін және арнайы тыңдағандарын түсініп, жауап бере алу деңгейін анықтау.
Тест мазмұны әр деңгейдегі тест тапсырмалары диалогтар мен монологтардан туындайды. Диалогтар деңгей ретіне қарай 2-3 сөйлемнен (репликадан) 20-40 сөйлемге дейін ұлғаяды. Монолог көлемі 40 сөзден 450-500 сөзге дейін ұлғаяды. Диалог пен монолог арнайы бейімделген мәтіннен сол күйіндегі көркем, саяси- қоғамдық, ғылыми мәтінге дейін қамтиды.
Тыңдалым тестін жасаушыларға мынадай міндеттер жүктеледі: 1) тест құрылымы халықаралық деңгейде қалыптасқан үлгілерге сәйкес жасалуы тиіс; 2) тест құрылымы жеңілден ауырға қарай сатылана жасалуы тиіс; 3) тыңдалымға ұсынылатын диалогтар мен мәтіндер әр деңгейге сай ауызекі сөйлеу тілінің, көркем әдебиет тілінің, ресми-іс қағаздары тілінің үлгілерін қамтуы тиіс; 4) диалогтағы жағдаяттар мен монолог тақырыптары қайталанбауы тиіс; 5) диалогтар мен монологтарға берілетін сөйлем құрылымы әр деңгейдің лексика-грамматикалық материалы негізінде құрылуы тиіс.
Тыңдалым тестінің деңгейлерін тілді бағалаудың әлемдік деңгейлеріне сүйене отырып, қарапайым, базалық, орта, ортадан жоғары, жоғары және жетік деп бөлуге болады.
- қарапайым деңгейді бағалауға арналған тыңдалым тестінің құрылымы 4 бөліктен тұрады: 1) өте жеңіл тапсырма – қарапайым сұрақтар; 2) жеңіл тапсырма – 2-3 репликадан бастап 4-5 сөйлемнен тұратын шағын диалогтардан тапсырма беріледі; 3) орташа тапсырма – 6-12 сөйлемге дейін қатысып құралған орташа және ұзақтау диалогтардан тапсырмалар; 4) қиындау тапсырма – 40-50 сөзден немесе 10-12 сөйлемнен құралған мәтіннен тапсырмалар.
– базалық деңгейді бағалауға арналған тыңдалым тестінің құрылымы да төрт бөліктен тұрады, бірақ сәл басқалау. Бұл деңгейде қарапайым сұрақтар жоқ, бірден шағын диалогтардан басталады: 1) шағын диалогтар; 2) орташа диалогтар; 3) ұзақ, қиындау диалогтар; 4) орташа монологтар. 
– орта деңгей мен 
– ортадан жоғары деңгейге арналған тыңдалым тестінің құрылымы 3 бөліктен тұрады: 1) орташа диалогтар; 2) ұзақ диалогтар; 3) монологтар.Құрылымы бірдей бұл екі деңгейдің айырмашылығы тыңдауға берілетін диалогтар мен монологтар мәтінінің күрделілігі және тапсырмаларды беру ерекшеліктері.
– жоғары деңгей мен 
– жетік деңгейге арналған тыңдалым тестінің құрылымы да 3 бөліктен тұрады: 1) ұзақ диалогтар; 2) полилогтар; 3) монологтар. Құрылымы бірдей бұл екі деңгейдің айырмашылығы да тыңдауға берілетін материалдың күрделілігі және тапсырмалардың күрделілігі. Тест тапсырмалары өте жеңілден қиынға қарай беріледі.
- дегі тапсырмалар сәйкесін табу, сөйлемді аяқтау, қысқа сұрақ қоя білу түрінде болса, -дегі тапсырмалар мәтінде жоқ ақпарат, негізгі ақпарат, қосымша ақпарат жайлы болады. - дегі тапсырмалар оқиға өтіп жатқан мезгілді, мекенді, ортаны анықтау, мағыналас сөздерді анықтау, қарсы-мәндес сөздерді айқындау, мәтін идеясын түсіну болса, -дегі тапсырмалар сөйлеушінің ниетін түсіну, оқиға мен фактіні дәл есте сақтау, негізгі пікірге қоса қосымша деректерді де ескеру, мәтін мақсатын айқындауға арналады. -дегі тапсырмалар мәтіндегі астарлы сөздердің мәнін түсіну, сұқбаттың мақсатын айқындау, мәтінді тақырыптарға бөлу болса, -дегі тапсырмалар сұқбатқа қатысушылардың пікірін нақтылау, қатысушылардың позициясын тану, көзқарастарын болжау, мәтінге ат қоя білу т.б. түрінде болады. Тест тапсырмаларының берілу формасы С.В.Аванесов негіздемесі бойынша төртеу: 1) бір дұрыс жауапты таңдау; 2) бірнеше дұрыс жауапты таңдау; 3) ашық тапсырма; 4) сәйкесін табуға арналған тапсырма.
Тестілеуді компютер арқылы іске асыруда бірінші форма тиімді. Сондықтан тест тапсырмаларының берілуінің бірінші формасы бойынша (бір дұрыс жауапты таңдау) тыңдалым тестілерінің әр деңгейінен үзінділер берейік.
Үлгілер.
Диалог (
)- Келесі қай аялдама?
- Университет қалашығы.
- Сіз сол аялдамадан түспейсіз бе?
- Жоқ.
- Мені өткізіп жіберіңізші.
1-тапсырма. ( диалог бойынша)
Диалог қайда өтіп жатыр?
А) Көшеде
В) Аялдамада
С) Көлікте
D) Кітапханада
2- тапсырма.
Сөйлемді дұрыс аяқтаңыз.
1. Сіз аялдамадан ... ?
А) түсесіз
В) түсесің бе?
С) тұсемін
D) түсесіз бе
Диалог (
)- Тоқтар аға, ғарышқа ұшар алдында қандай көңіл-күйде болдыңыз?
- Елден тым жырақта жүргендіктен шығар, маған ғарышқа ұшудан гөрі халқымның дәстүрі қатты әсер етті.
- Ол қандай дәстүр еді?
- Космодромда қазақ үй тігіп, қуаныштан жүрегі жарыла, арқа-жарқа жүгірген жұрт. Ет асылып, Талғат екеумізге қойдың басын ұсынуы, 93 жастағы ақсақалдың бата беруі – бәрі-бәрі ерекше көңіл-күйін бөледі. Мұндай соншалықты кіршіксіз, шынайы дәстүр әлемде жоқ дер едім.
- Ғарыштан аман-есен оралып, сол сапар туралы Елбасына қазақша баянат (рапорт) жасапсыз.
- Менің ана тілімнен тәжірибем жеткіліксіз еді. Соған қарамастан намыстанып, бүкіл ой-санамды тек қазақша жеткізуге бағыттадым. Қазақстанның тұңғыш Президентіне тұңғыш ғарышкері осылайша қазақша тіл қатқан. Мені қазақша сөйле деп ешкім күштеген жоқ, өзімнің жүрек қалауым солай болды.
(«Егемен Қазақстан»)
1. Ғарышқа ұшар алдында ғарышкерге әсер еткен ...
А) алғашқы қадам
В) тылсым дүние
С) халқының дәстүрі
Д) беймәлім ғарыш
2. Баянатты ана тілінде жасауға итерген күш ... .
А) тәртіп
В) талап
С) сенім
Д) намыс
3. Ғарышкердің қазақ тілін білу деңгейі қандай еді?
А) жоғары
В) жақсы
С) өте жақсы
Д) орта
4. Тоқтар Әубәкіров ғарышқа ұшардан бұрын ... жүрген.
А) ел ішінде
В) елде
С) елден сырт
Д) ел арасында
Монолог (
)Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметі бойынша, 2008 жылдың соңғы тоқсанында бір қызметкердің орташа айлығы 59 мың теңге шамасында болған. Ал бұл саланы білдей бір мектеп директоры да, керемет бір фирманың күзетшісі де алуы мүмкін. Демек, бұл екі адам да «орта топқа» еніп кеткелі тұр. Жұмыстың ала-құласы жоқ, сондықтан біреуді кемсітіп, екіншісін мұқатқымыз келмейді. Бірақ «орта топқа» ену үшін «қара жұмыс» істейтін ортанқол жұмысшы емес, кәсіби маман болуы керек. Демек, оның қызметі де зиялы кәсіптердің қатарынан орын алуы тиіс. Ол үшін, әсіресе, ол адам кем дегенде колледжді, дұрысы жоғары оқу орнын бітіру керек. Білім – біздегі критерийлердің бастысы. Адам капиталы болған соң, оның білімі жоғары боғланы жақсы. Алайда жоғары білімдінің барлығы керемет жалақы алып жатқан жоқ. Демек, сіз өз біліміңіз арқылы қолыңыз жеткен жақсы қызметтен алған «шәйлығыңыздан артылған артық-ауыс қаржыны қалтаңызға басып, жұмыстан жеке көлігіңізбен жеке пәтеріңізге келе жатсаңыз, және қызметіңіздің «мәртебелі мамандық» екенін сіз ғана емес, өзгелер де мойындай білсе, яғни бүгін бар да, ертең жоқ қызмет болмаса, өзіңіздің қоғамдағы әлеуметтік дәрежеңізге шын жүрегіңізбен қанағаттансаңыз ғана «орта топсыз».
«Орта топ» атанбай-ақ өмір сүруге болатын шығар. Социологтар ұсынған концепция бойынша, «орта топ» - қоғамдағы тұрақтылықтың негізі. Тұрақтылық – елдегі саяси, әлеуметтік, экономикалықжағдайдың кепілі. Демек, заманауи қоғамдағы әлеуметтік ең оңды модель - «кедейі» аз, «орташасы» көп, «бай-бағыланы» біршаманы құраған халқы бар мемлекет. «Әр елдің салты басқа, иттері қара қасқа» демекші, қазақтың орташасы мен орыстың немесе американың «орташасын» салыстыруға келмес. Мәселен, барға қанағат етуді үйренген орташа қазақ қалтасында көк тиыны болмаса да «жағасы – жайлау». Ал еуропалық «орта топтың» жеке есеп-шотында үнеммен жиналған ақшасы жатса, америкалық «орта топ» қарызға өмір сүре береді.
Социологтар салып берген «орта топтың» портретіне үңілер болсақ, олар бос уақытының көбін үй шаруашылығына, достарына, отбасына жұмсайтын, және қолы қалт еткенде теледидар көріп, кітап оқитын, газет-журнал ақтаратын, концерттер мен театрларға баратын, спорт үйірмелеріне қатысатын, жаңа технологиялармен жұмыс істей алатын, ең бастысы, өзін еркін елдің азаматы сезінетін, қызметі қолбайлау болмайтын, «төңкерістерге» қырын қарайтын, қақ-соғы жоқ, мәдениетті, тып-тыныш қана өмір сүруді қалайтын жандар екен. «Орта топтың» өкілдері, біздіңше, рухани құндылықтарға басым бағыт береді. Статистика агенттігінің мәліметтеріне көз жүгірттік. Әрине, агенттік елдегі кедейлер мен байлар – мынаған, орташалар – анаған қаржы жұмсады деген дерек келтіре алмайды. Бірақ «орта топтың» өзге әлеуметтік топтардан көбірек екенін ескере отырып, сол жұмсалған қаржының қомақты бөлігі орташалар жұмсаған қаржы шығар ойға келдік.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің көрсетуінше, 2007 жылы еліміздегі кітап саудасына 6 миллион теңге ақша жұмсалған. Салыстыру үшін арақ өнімдеріне жіберген қаржыны көрсете кетелік, ол – 38 млн теңге көлемінде. Газет-журналдар саудасына 6-млн-ға жуық ақша кетсе, киім алу үшін 116 млн-нан астам қаржы жұмсалған. Медициналық тауарларға 4 млн-нан асатын сома, ал косметика бұйымдары мен басқа да керек жарақтарға 42 млн-ға дейін ақша кеткен.
«Орта топ» өкілінің үйінде заманауй технологиялық аппараттар – компьютер, микротолқынды пеш, ыдыс-аяқ жуатын, кір жуатын машиналар да табылуы тиіс. Және ауыра қалсаңыз, ақылы медициналық көмек алуға, қажет кезінде біліміңізді ақылы түрде көтеруге, жылына бір айналып келетін демалысыңызда шетелдік болмаса да, отандық демалыс орындарына баруға жағдайыңыз көтеруі тиіс. Оның үстін несие алғыңыз келсе, кез-келген банк сіз қалаған соманы еш кедергісіз рәсімдеп беруге даяр «қабілетті» клиенттердің қатарынан көрінуге тиіссіз.
Ең бастысы, өзіңіздің бай емес екеніңізге көзіңіз жетсе, «кедей» деген атты қымсынсаңыз, еш қымсынбайтын «орта топпын» деген сезімнен арылмақпыз.
«Төртеу түгел болса...», «Қазақ «дебиеті» газетінен
1. «Орта топ» өкілдеріне сай емес белгі ____________.
А) орташа табыс
В) орташа білім
С) орташа тұрмыс
D) орташа көлік
2. Қоғамдағы тұрақтылықтың негізі ____________.
А) кедейлері көп ел
В) байлары көп ел
С) бай, кедей тең ел
D) орташасы көп ел
3. Мәтін бойынша, америкалық орта топтың өкілі ____________.
А) барға қанағат етеді
В) жеке есепшотында ақшасы болады
С) қарызға да өмір сүре алады
D) табысын қажетіне жеткізе алады
4. 2007 жылы қазақстандықтар қаржының ең көп бөлігін ____________ жұмсаған.
А) кітапқа
В) арақ-шарапқа
С) косметика бұйымдарына
D) киімге
5. Біздің қоғамдағы қаржы көздерінің қайда кетіп жатқанын келтірудегі мегзегені ____________.
А) қаржыны дұрыс жұмсаймыз ба?
В) қаржы бөлінісі
С) қаржы табу
D) қаржы тапшылығын болдырмау
6. Автордың көзқарасы бойынша, «орта топтың» басқа әлеуметтік топтардан ерекшелігі ____________.
А) қаржы таба білетіндігі
В) қаржыны дұрыс бөле білетіндігі
С) рухани құндылықтарға басымдық беру
D) материалдық байлықты жоғары қоюы
7. Мәтіннің негізгі айтпағы ____________.
А) «орта топқа» жататын кімдер
В) «орта топ» не үшін керек
С) әр қоғамдағы «орта топтар»
D) «орта топтың» қаржы бөлуі
8. Мәтіннің идеясы ____________.
А) «Орта топ» жайлы түсіндіру
В) «Орта топ» жайлы насихаттау
С) «Орта топқа» жету жолдары
D) «Орта топқа» жетуге шақыру
Әдебиет
- Аванесов В.С. Форма тестовых заданий. -Москва, 2006 г.
- Күзекова З.С., Пазылова Г.С., Әбдірәсілов Е.Қ. Қазақ тілі тестілеу теориясы мен практикасы. -Алматы, 2009 ж.
Тестирование как способ оценки владения казахским языком
Мустафина Н.Б.
РГКП «Национальный центр тестирования»
Управление по развитию государственного языка (Казахстан)
Тілді бағалау жүйесінің әлемде мойындалған тәсілі – тест болып саналады. Тілді білу деңгейін бағалауға арналған тестілеу – тәуелсіз бағалау амалы ретінде көптеген елдерде әлдеқашан танылған, мойындалған және кеңінен қолданыста. ҚАЗТЕСТ жүйесінің негізгі мазмұны – қазақ тілі бойынша тілдік білімді бағалау. ҚАЗТЕСТ жүйесі арқылы бағалау азаматтардың мекеніне, уақытына, тілді үйренудің нысаны мен түріне байланыссыз түрде коммуникативтік қабілеті мен біліктілік дәрежесін айқындайтын обьективті бақылау болып табылады.
Test is worldwide used system of language estimation. Test for language level revealing is independent test acknowledged and applied in many countries. The aim of KAZTEST is evaluation of knowledge of Kazakh language. Estimation of citizen, goals and ways of learning language in no connection with revealing communicative skills and professional level through KAZTEST system is impartial control.
Одним из критериев развитости государства по международным стандартам, например, Давосского экономического форума или Всемирной торговой организации, является полноценное функционирование государственного языка страны. Казахский язык должен стать общим языком для всех граждан Казахстана, родным для казахов и вторым родным для всех других.
Изучение государственного языка – это вопрос национальной безопасности, социальной стабильности и интеллектуальной развитости страны, который призван объединять граждан страны. В этой связи необходимо прежде всего сформировать реальную востребованность государственного языка, создать потребность в его использовании, сделать его привлекательным и престижным.
Казахстан – одна из немногих стран, которая разрешила проблемы языковой политики без острых конфликтов и потрясений. В стране созданы условия для свободного развития языков всех этносов, проживающих на территории республики. Государство всемерно поддерживает этот процесс.
Жизненную необходимость изучения казахского как государственного языка осознает уже практически все население Казахстана. Социологические опросы показывают тенденцию постоянного роста интереса граждан к овладению языком. Министерство культуры и информации в 2007 году провело мониторинг, который показал, что 49,3 процента опрошенных респондентов полагают: казахский язык постепенно сможет стать языком межнационального общения. Также значительно выросло количество детей казахской национальности, обучающихся на родном языке: 60 % в 1991 году и 80 % в 2006 году. На сегодняшний день около 25 тысяч детей разных национальностей получают знания на казахском языке. Это ещё раз показывает возрастающую роль государственного языка в системе образования.
В последние годы наблюдается стабильное увеличение контингента иностранных граждан, заинтересованных в изучении казахского языка. Во многих странах мира (во Франции, в Венгрии, России, Турции) работают центры по обучению казахскому языку. Например, в США работают 7 центров (в университетах: Вашингтон, Индиана, Калифорния, Висконсон, Аризона, Миннесота), обучающие казахскому языку. Во всех библиотеках вышеназванных городов читатель может ознакомиться с книгами, газетами и журналами на казахском языке.
С каждым годом растет уровень владения казахским языком претендентов на присуждение международной стипендии Президента Республики Казахстан «Болашак», которые связывают свою будущую карьеру с работой в государственных органах страны.
В «Государственной программе функционирования и развития языков на 2001-2010 годы» от 7 февраля 2001 года № 550 указано:
- Дальнейшее расширение сферы употребления государственного языка в системе государственных органов требует соответствующей языковой подготовки кадров, которая со временем должна стать обязательной нормой для всех категорий государственных служащих, независимо от квалификационных требований и функциональных обязанностей.
- В целях развития государственного языка необходимо разработать меры по пропаганде и внедрению государственного языка с использованием современных информационных технологий, различных форм и методов вербального и визуального воздействия.
- В целях объективной оценки уровня знаний казахского языка служащими государственных и негосударственных организаций необходимо разработать универсальную систему тестирования и методику обучения казахскому языку. При этом следует учитывать международный опыт и передовые технологии обучения иностранному языку.
- Принимая во внимание тенденцию увеличения числа граждан зарубежных государств, проживающих в Республике Казахстан, следует предусмотреть создание методики обучения казахскому языку как иностранному и разработать систему тестов для определения степени владения языком, подобную TOEFL, IELTS и т.п.
В целях реализации Программы в Национальном центре тестирования (далее - НЦТ) была создана отечественная система оценки уровня владения государственного языка гражданами Республики Казахстан и иностранными гражданами, осуществляющими деятельность на территории Казахстана –КАЗТЕСТ. В структуре НЦТ с 2008 года создано Управление по развитию государственного языка.
С целью формирования системы оценки уровня владения казахского языка была проведена научно-исследовательская работа, а именно исследованы институциональные возможности следующих международных систем оценки языковых знаний, применяемых на протяжении многих лет:
1) TOEFL (Test of English as a Foreign Language);
2) IELTS (International English Language Tests System);
3) TORFL (Test of Russian as a Foreign Language);
4) DSH (Deutsche Sprachprüfung für den Hochschulzugang);
5) Grundbaustein DaF, Zertifikat Deutsch;
6) DALF/DELF (Diplome Approfondi de Langue Française/Diplome d'Etudes en Langue Française);
7) TÖMER (Türkçhe Öģretim Merkezi) и т.д.
Основная цель системы КАЗТЕСТ – оценка языкового знания по казахскому языку. Оценка языковых знаний по системе КАЗТЕСТ является объективным средством измерения коммуникативных компетенций, уровня квалификации по казахскому языку вне зависимости от места жительства граждан, времени оценки, объекта и формы обучения языку. Тестирование по оценке уровня знания языка как способ независимой оценки, давно известен и широко применяется во многих странах мира.
Уровень развития языковой личности определяется степенью сформированности различных видов компетенций. Остановимся на трех основных – языковой, лингвистической и коммуникативной. Все эти компетенции взаимосвязаны между собой и обусловливают друг друга. Если языковая компетенция характеризуется знаниями о языке как об общественном явлении, как о системе; лингвистическая – знаниями о единицах языках, их свойствах и особенностях употребления; то коммуникативная компетенция определяется умением осуществлять целесообразную речевую деятельность, продуктом которой является речевое произведение. Если долгое время в методике преподавания языка превалировала лингвистическая компетенция, то в настоящее время ученые-методисты отмечают, что именно коммуникативная компетенция, актуализируя другие виды компетенций, показывает уровень развития языковой личности.
КАЗТЕСТ состоит из четырех блоков: аудирование, лексико-грамматический блок, чтение, письмо.
Первый блок – аудирование. Оценивается степень усвоения прочитанного текста по четырем уровням: фрагментарное усвоение, общее усвоение, полное усвоение, глубокое критическое усвоение.
Второй блок – лексико-грамматический. Оценивается уровень усвоения лексико-грамматического материала, владения языком, употребления в общении, применения в письме с функциональной и коммуникативной точки зрения. Тестовые задания данного направления в соответствии с государственным стандартом нацелены на оценку уровня лингвистической компетенции, понятия о структуре языка, необходимых для решения определенных коммуникативных задач.
Третий блок – чтение. Цель чтения – восприятие и понимание основной и дополнительной информации текста на разных уровнях.
Четвертый блок – письмо. Письменные работы оцениваются и проверяются по следующим критериям:
1) грамматическая правильность письменных работ;
2) содержание письменных работ;
3) качество использования языковых средств;
4) степень самостоятельности применения языка при выполнении письменных заданий. В настоящее время этот блок на стадии апробации.
Письмо – продуктивный вид речевой деятельности, связанный с порождением и фиксацией письменного текста. Объект тестирования – уровень сформированности речевых навыков и умений, необходимых а) для фиксации в письменной форме полученной информации; б) для передачи собственной информации. В процессе тестирования проверяется следующее:
- в области репродукции – умение передать содержание прочитанного/прослушанного текста;
- в области продукции – умение построить письменный монологический текст на предложенную тему.
Для репродуктивного высказывания оцениваются: а) соответствие ответа теме; б) полнота передачи информации в соответствии с текстом-первоисточником; в) точность передачи информации; г) логичность и связность изложения; д) наличие коммуникативно значимых ошибок.
Для продуктивного высказывания оцениваются: а) адекватность текста задания; б) соответствие количества смысловых единиц текста заданному объему содержания; в) полнота раскрытия темы; г) логичность и связность изложения; д) владение языковым и речевым материалом.
Письмо предполагает сформированность комплекса сложных речевых умений, совпадающих с умениями при порождении устных высказываний. Построение письменного текста осуществляется в определенной логической последовательности: мотив – цель – предмет – адресат, т.е. пишущий «следует» от мысли, формулируемой во внутренней речи, к языковым средствам выражения мысли на письме.
Усложняются и вытекающие из коммуникативных потребностей коммуникативные задачи, решение которых требует более совершенных умений во всех видах речевой деятельности. Так, коммуникативная задача, на каждом из уровней (элементарный, базовый, средний, выше среднего, высокий) предполагает использование текстов разных жанров и типов. Если на элементарном и базовом уровнях тестируемый должен уметь только ответить на вопросы (количество зависит от уровня) творческого диктанта, то на уровне выше среднего он должен составлять официально-деловые документы, а на высшем уровне – написать эссе.
Творческие диктанты (элементарный уровень) способствуют определению сразу нескольких целей: умение составлять словосочетания, предложения, целые связные тексты, отвечать на вопросы. Например,
1-тапсырма
Коммуникативтік талапқа сай аудиомәтін тыңдау арқылы шығармашылық диктант жазыңыз.
Демалыс
Біз жазда демалысқа шығамыз. Әркім әр жаққа: біреулері шипажайға, енді біреулері туыстарына барады. Досым ауылға барғанды жақсы көреді. Мен де ауылға барғанды жақсы көремін. Ауылда жақсы дем аласың, туыстарыңды көресің. Ақсақалдардың жақсы әңгімелерін естисің. Біз олардың ақылды сөздерінен үлгі аламыз, есте сақтаймыз. Ауылға барғанда, кешегі жас балалардың үлкен жігіт болып қалғанын көріп, қатты қуанасың. Кейде кейбірін тіпті танымай қаласың. Олардың біразы қазір ел басқарып жүр, үлкен азамат. Бәрі оқыған, еліне қадірлі. Қолдарынын көп іс келеді. Ауылдастардың жақсы ісін көргенде, көңілің көтеріліп, қуанасың.
2-тапсырма
Мәтініндегі мәселеге байланысты берілген сұрақтарға сүйене және байланыстыра отырып, жазбаша түрде өз пікіріңізді баяндаңыз. Мәтіндегі сөйлемдерді сөзбе-сөз жазуға болмайды. Сөздердің баламасын тауып, дұрыс байланыстыра жазу талап етіледі.
Жазда не істейсің?
- Ауылға барғанның қандай пайдасы бар?
- Сіздің көңіліңізді қуантатын не ?
Вопросы к прослушанному тексту требуют умение найти в тексте мысль, на которую нацелен вопрос. Вопрос может, поставлен по-разному:
а) ответ на него сформирован в тексте, и его надо только найти ( Жазда не істейсің? Ауылға барғанның қандай пайдасы бар?);
б) ответ на вопрос не сформулирован в тексте, тогда тестируемый должен построить его сам, опираясь на услышанное, и у каждого из тестируемых, ответ будет построен по-своему (Сіздің көңіліңізді қуантатын не?).
Такого рода вопросы требуют самостоятельности, как со стороны языкового оформления ответа, так и со стороны мыслительныx процессов.
Свободное изложение (средний уровень) включает в себя элементы критического анализа или собственной оценки, сравнение или сопоставление фактов, расширение или дополнение содержания и т.п. Деловое письмо, или деловая корреспонденция (уровень выше среднего), включает написание многочисленных видов документов, отражающих наши общественно-социальные отношения. Это – заявление, доверенность, расписка, справка, счет, объявление, телеграмма, деловая записка, протокол, акт, анкета, автобиография и т.д. Всем видам бумаг присущ специфический деловой стиль речи. Культура делового письма является «лакмусовой бумагой» языковой личности специалиста. Нередко человек, владеющий языковой и лингвистической компетенциями, умеющий орфографически и пунктуационно грамотно оформлять свои мысли, испытывает затруднения при создании текстов делового характера. Между тем отметим, что официально-деловой стиль имеет широкую сферу применения, он сопровождает нас в течение всей жизни. Документы определяют статус человека, его место в иерархии социальных отношений, регламентируют его права и обязанности. При определении умения тестируемого создавать тексты официально-делового стиля, выделяем три аспекта, соответствующих природе коммуникативного умения. Первый аспект – овладение теоретическими знаниями об особенностях официально-делового стиля, его жанровом многообразии (формирование языковой компетенции). Второй аспект – освоение лексических, морфологических и синтаксических норм делового письма (формирование лингвистической компетенции). И третий аспект – определение суммы реквизитов и их расположение в зависимости от сложившейся речевой ситуации, а значит, и от жанровой принадлежности текста (формирование коммуникативной компетенции). Любое умение основывается на знаниях, и коммуникативное умение этому не исключение. Оно предполагает соблюдение норм культуры делового письма: прежде всего, стилистических, языковых и текстовых норм.
К стилистическим особенностям текстов делового стиля главным образом относится лаконичность изложения материала: максимум информации при минимуме языковых средств. Именно поэтому данный стиль располагает большим набором языковых клише – устойчивых оборотов: рұқсат етуіңізді сұраймын, шара қолдануыңызды сұраймын и т.п. Деловой стиль насыщен терминами, отличается бесстрастностью изложения. Следовательно, использование средств выразительности в деловых бумагах неуместно и считается стилистической ошибкой. Безличность и сухость в передаче информации обеспечивается безличными конструкциями: ұсыныс мақұлданды, мәселе қарастырылды, шешім қабалданды.
Языковые нормы включают в себя лексические и грамматические нормы. К лексическим ошибкам относится неверное употребление терминов, неоправданное использование иностранных слов, архаизмов, и т.п.
Текстовые нормы предполагают знания формы документа определенного жанра, а именно знание суммы реквизитов и их расположение. Например, заявление составляется по следующей схеме: адресат→адресант→наименование жанра документа→текст → дата→ подпись. Реквизиты доверенности: наименование жанра документа→ место составления →дата→ текст (Я + Ф.И.О. + место жительства + доверяю + Ф.И.О. + место жительства + паспортные данные + что доверяется)→подпись→языковой клише (Подпись + Ф.И.О. доверителя + удостоверяется)→должность удостоверителя→подпись удостоверителя→дата→печать. Основные реквизиты деловых писем: угловой штамп организации, содержащих сведения об адресанте, контактные телефоны, дату,→адресат→заголовок документа →текст→подпись должностного лица.
Процесс создания документа есть речевая деятельность. Следовательно, успешность продуцирования текста зависит от грамотного осуществления всех этапов речевой деятельности: ориентировки, планирования, реализации и контроля. Первоначально человеку необходимо сориентироваться в сложившейся ситуации (устройство на работу, выражение претензии, необходимость получить полную информацию о продукции и т.д.) и определить жанр будущего текста (заявление, объяснительная записка, доверенность, служебное письмо и т.п.). Далее во внутреннем плане, в сознании тестируемого возникает модель создания документа, его композиционная схема. При этом активизируются знания о текстовых нормах. На третьем этапе – этапе реализации – происходит непосредственное оформление документа, в ходе чего актуализируются знания о стилистических и языковых нормах делового письма.
Образцы тестовых заданий
1-тапсырма
Ұсынылған жағдаят негізінде ресми-іскери (іскери хат, өтініш, қызметтік хат, түсініктеме, сенім хат, ұсыныс және т.б.) құжаттарды рәсімдеңіз, жазыңыз.
Сіз ұзақ мерзімді іссапардасыз. Сіз жұмыс істейтін мекемеден жолдасыңыз еңбекақыңызды алуы үшін «Сенім хат» жазыңыз.
2-тапсырма.
Сіз Астанада қызықты жұмыс істегіңіз келеді. Өзіңіз туралы (мекеме, фирма, мектеп директорына) жазыңыз. Ақпарат логикалық байланысты, толық болуы керек. Сіздің хатыңызда төмендегідей ақпарат болуы керек:
- Атыңыз кім;
- Қайда, қашан дүниеге келдіңіз;
- Отбасы жағдайыңыз;
- Қазіргі кезде қайда тұрасыз?
- Қазіргі кезде немен айналысасыз?
- Бұрын қайда оқыдыңыз?
- Өзіңіздің біліміңізді жалғастырғыңыз келе ме? Қайда және қашан?
- Қандай шет тілдерін білесіз, бұл тілдерді қаншалықты білесіз?
- Қандай елдерде болдыңыз, қашан және қандай мақсатпен?
- Астанада кім болып жұмыс істегіңіз келеді, қайда және неге?
- Астанада қанша уақыт тұрғыңыз және жұмыс істегіңіз келеді?
При оценке работы тестируемого особое внимание уделяется выявлению таких речевых ошибок, как плеоназм (речевая избыточность) и тавтология (употребление однокоренных слов) При анализе грамматических ошибок рассматриваются случаи неправильного склонения фамилии. Выделяют особенности употребления прилагательных, числительных, при этом акцент делается на склонении количественных и порядковых числительных.
Стратегия развития системы КАЗТЕСТ предполагает следующие основные направления:
- внедрение и развитие системы КАЗТЕСТ как единой государственной системы оценки уровня владения казахским языком в Республике Казахстан;
- расширение области применения системы КАЗТЕСТ, информирование и пропаганда самой системы, программ ее внедрения, стратегии развития;
- становление системы КАЗТЕСТ как одного из факторов, способствующих функционированию и развитию казахского языка как государственного языка, объединяющего народы Республики Казахстан;
- разработка, апробация и экспертиза тестовых заданий по блоку «Письмо».