Книги по разным темам Pages:     | 1 |   ...   | 187 | 188 | 189 | 190 | 191 |   ...   | 193 |

У мастацкай карцне свету Я. Коласа, М. Гогаля Т. Шавчэнк разгорнутыя мастацкавобразныя апсанн топасав нацыянальнай прасторы (хаты, дарог, стэпу / поля, водных рэалй нш.) пазначаны нфармацыйна-функцыянальнай семантыка-сэнсавай насычанасцю, што не тольк взбагачае сюжэтную ню творав, адпавядае внутрана-псхалагчнаму стану апавядальнка героя, выступаючы в якасц фона, але ввасабляе асновныя тэндэнцы нацыянальнагстарычнага снавання, сфармраваныя на працягу стагоддзяв ментальна-псхалагчныя стэрэатыпы паводзн. Выразным выявленчым каларытам анталагчнай змястовнасцю пазначана спецыфка выявлення мастакам прастору - адной з уласцвасцей характарыстык прасторы, якая пазначана працягласцю абСмам. У тлумачальным словнку беларускай мовы прастор тлумачыцца як л1. Свабоднае, вялкае месца, абшар. 2. Свабода, раздолле [6, с. 562]. Семантыцы слова власцва сэнсавая амбвалентнасць, якая спалучае знешня, матэрыялзаваныя внутраныя, пачуццва-эмацыянальныя характарыстык складаных нейрафзялагчных механзмав успрымання чалавекам навакольнага свету.

Для творчай манеры Якуба Коласа власцвы асаблвы маштаб бачання сацыяльнапрыродных хранатопав рэчаснасц, кал дамнантным выступае мкненне да шырокага панарамнага прасторавага малюнка, у якм падрабязна выпсаны дэтал. Падрабязнасц жыццвапобытавых рэалй надаюць коласавскм пейзажам цэласнасць, аформленасць адначасова набываюць на такм неаглядна-шырокм фоне велч, значнасць патэнцыяльную бязмежнасць, ствараючы взуальны пачуццва-эмацыянальны эфект: Я люблю твой прастор, / Гмах шырок балот, / Дзе бубняць буга, / Дзе красуе чарот / дзе травы, як мора, лягл. / Кал лес там, дык лес: / Можна тыдзень дыбаць; / А прастор, дык прастор - / канца не вдаць, / Не ахопш, не змерыш зямл. [3, т. 1, с. 354]. У адкрытай погляду далечын ншто не абмяжоввае глыбокадумнасць позрку, не парушае багацця, павнаты вражання, у якм дамнуюць узрушанае захапленне, адчуванне далучанасц да бясконцасц сусвету.

Паэтыка коласавскх апсанняв прастору адрознваецца пачуццвасцю, сканцэнтраванасцю шчырага натхннага рычнага пачуцця, эмацыянальнай насычанасцю асаблвай прывабнасцю, адпаведным натхннаму душэвнаму стану апавядальнка. Гэта дазваляе атаясамлваць сузранне наваколля не з фзчным вандровкам перамяшчэнням в часе прасторы, а з духовным узрушэннем, засяроджаным роздумам-асэнсаваннем, даверлвым прыняццем прасторы:

Я люблю гэтыя прасторы, люблю неаглядныя ружова-сня дал х, повныя жыцця, малюнкавасц, разнастайнасц тонав зямл неба, дзе так многа разгону для твах вачэй, дзе мавклвая далечыня, атулвшыся танюсенькаю намткаю снечы, думае нейкую адвечную сваю думку так моцна парывае душу зазрнуць за заслону гэтай мудрасц, каб пазнаць яе таямнцыЕ [3, т. 9, с. 189]. мкненн герояв выйсц на свам жыццвым шляху на шырокя прасторы смвалзуюць настойлвыя пошук м внутранай знешняй цэласнасц, гармон, своеасаблвы душэвны прарыв да новых даляглядав, этапных момантав. Гэту традыцыю можна тыпалагчна суаднесц з класчным гогалевскм майстэрствам апсання шырокага бясконцага прастору.

Сузранне прастору в творах М. Гогаля, як правла, суправаджае прывзняты радасны настрой, выклканы адчуванням бязмежнай вол, невтаймовнага, мклвага руху новых, вялкх магчымасцей здольнасцей адкрыцця свету самарэалзацы в м чалавека, якя патэнцыяльна втрымлвае в сабе бясконцасць неабдымнасць прасторав. Адкрытая прастора дае магчымасць свабоднага выбару такога ж свабоднага руху да мэты, творчага самавыявлення в працэсе яе дасягнення. Эстэтычная зСява прастору в гогалевскх апсаннях натхняе, вабць, абяцае, бо па свай семантычнай мстасц яна вявляе экввалент, прасторавы аналаг вол: Равнодушно не мог выстоять на балконе никакой гость и посетитель. У него захватывало в груди и он мог только произнесть: "Господи, как здесь просторно!" Пространства открывались без конца.

За лугами, усеянными рощами и водяными мельницами, зеленели и синели густые леса, как моря или туман, далеко разливавшийся. За лесами, сквозь мглистый воздух, желтели пески. За песками лежали гребнем на отдалнном небосклоне меловые горы, блиставшие ослепительной белизной даже и в ненастное время, как бы освещало их вечное солнце <Е> Вс это обличено было в тишину невозмущаемую, которую не пробуждали даже чуть долетавшие до слуха отголоски воздушных певцов, наполнявших воздух. Словом, не мог равнодушно выстоять на балконе никакой гость и посетитель, и после какого нибудь двухчасового созерцания издавал он то же самое восклицание, как и в первую минуту: "Силы небес, как здесь просторно!" [2, с. 382].

У класчных творах рускай мастацкай таратуры звяртае на сябе ввагу частотнасць апсанняв прасторав Рас, што, прынамс, адпавядае геаграфчнаму факту. Гэты факт выступае вызначальнай умовай фармравання асаблвага ракурса асэнсавання наваколля, быцця в надзвычай шырокх прасторавых каардынатах. Шырыня ахопу наваколля заахвочвае (правакуе) адпаведныя душэвныя парыванн да асабстай свабоды дзеянняв, учынкав, мыслення, да адмавлення любых межав стэрэатыпав. Магутная энергетыка вол спалучае яе з рашучасцю маблзаванасцю, мкненнем да руху, актывнай дзейнасц. Характарызуючы нацыянальны характар рускага чалавека, М. Бярдзяев далучае неабмежаваныя прасторы Рас да вплывовых унутрана-духовных фактарав яго жыцця: Гэтыя бязмежныя рускя прасторы знаходзяцца внутры рускай душы маюць над й велзарную владу [1, с. 61]. Д. Лхачов падкрэслвае:

Шырокая прастора завсды валодала сэрцам рускхЕ Здавна руская культура чыла волю прастор найвялкшым этычным эстэтычным дабротам для чалавека. А зараз зрнце на карцну свету: руская равнна самая вялкая в свеце. - равнна прадвызначыла руск характар ц всходнеславянскя плямны спынлся на равнне таму, што яна прыйшлася м да густу [4, с. 475].

Кал влчыць асаблвасц прыроднага хранатопу вкранцав, н таксама адрознваецца бязмежжам прасторавых топасав: стэпу, мора г.д. Успрыняцце канцэптуалзацыя такой шырокай прасторы мел сва вздзеянне на псхалагчнае аблчча гэтых усходнеславянскх народав, спецыфку лад мыслення, светапоглядныя прыярытэты, фармруючы асаблвы ракурс фласофю поглядав на свет. У вынку прастор заняв адно з цэнтральных месцав у сстэме каштовнасцей, звязаных з нацыянальнай карцнай свету, такм паняццям як воля, свабода. Шырыня бязмежнасць выступаюць дамнуючым прасторавым характарыстыкам Украны в паэз Тараса Шавчэнк, пры гэтым автар не заглыбляецца в падрабязныя дэталвыя апсанн жыццвай канкрэтык, разнастайнасць рытму, форм зместу рэчаснасц. Неабмежаваны прастор паэтычных палотнав Кабзара нчым не затрымлвае вока, нфармацыйна н памежна просты, чысты адкрыты, што в сваю чаргу абумовлвае яго дасканаласць абсалютнасць.

Тарас Шавчэнка карыстаецца мнмальным устойлвым эмблематычным радам топасав, такх як Дняпро, стэпы, сяло, мора, знакавай х характарыстыкай - шырокя. Такая абагульненасць буйных мазков паэтычнага пэндзаля не збядняе малюнк. Неабцяжараная грувасткм дэталям, пазначаная часавай, тэматычнай усеахопнасцю, прасторавая шырыня надае люстрацыям народна-нацыянальнага жыцця падтэкставую змястовнасць, асаблвую дынамку (Нби море заступають / Широк села) манументальнасць: Там широко, там весело / Од краю до краюЕ / Як та воля, що минулась, / Днпр широкий - море, / Степ степ, ревуть пороги, / могили - гори. / Там родилась, гарцювала / Козацькая воля [7, с. 51]. Эстэтычны феномен выявленага в паэз Т. Шавчэнк адкрытага, шырокага прастору, дзе без перашкод "гуляе" погляд, стварае мастацк эфект трыумфу неабмежаванай казацкай вольнцы. Свабодная часавая, прасторавая анталагчная разгорнутасць (Аж до моря запорожц / Степ широкий вкрили) зСявляюцца важнейшым крытэрыям автарскай прэзентацы гсторы, велчы славы Украны.

Менавта в такой мастацкай нтэрпрэтацы шырокага вольнага прастору сфакусаваны важнейшыя адметнасц нацыянальнага спосабу быцця, яго прыгажосць, традыцы звыча. Прастор у Кабзары равназначны нацыянальнаму светаадчуванню, менталтэту.

Такм чынам, валодаючы власцвасцям духовнай матэрыяльнай субстанцы, элементы прасторы в многм дэтэрмнуюць нацыянальна-этнчнае аблчча народа, яго светапоглядныя жыццвыя встановк, маральна-этычныя прыярытэты. Адкрытасць, невычэрпнасць, рухомая зменлвасць прастору в творах Я. Коласа, М. Гогаля Т. Шавчэнк дакладна перадаюць кампактную аформленасць малявнчую разнастайнасць нацыянальных ландшафтав, аднак перш за вс асацыруюцца з анталагчным характарыстыкам, адпавядаючы энергетычнапсхалагчнаму вздыму духовным, свабодалюбвым памкненням чалавека, шырын погляду на свет, руху, рэальнаму патэнцыяльнаму па яго спасцжэнн адкрыцц. Увогуле, ключавыя прасторавыя топасы мастацкага свету сутнасна паглыбляюць канцэптуальныя мадэл творав, х праблемна-аналтычны кантэкст, раскрываюць маштабнасць внкальнасць автарскага бачання сацыяльна-прыродных духовных рэалй Беларус Украны.

таратура 1. Бердяев, Н. Судьба России. Самосознание. - Ростов-на-Дону, 1997.

2. Гоголь, Н.В. Мртвые души. - М., 1981.

3. Колас, Я. Збор творав у чатырнаццац тамах. - Мнск, 1972Ц1978.

4. Лихачев, Д.С. Избранное: Великое наследие. Заметки о русском - СПб., 1998.

5. Лотман, Ю.М. Внутри мыслящих миров. Человек-текст-семиосфера-история. - М., 1996.

6. Тлумачальны словнк беларускай таратурнай мовы / пад рэд. М.Р. Суднка, М.Н. Крывко. - Мнск, 1996.

7. Шевченко, Т.Г. Кобзар. - Кив, 1998.

АНТАЛАГЧНЫ КАНФЛКТ Я - БЫЁ б ПАЭЗ ЯНК КУПАЛЫ С.У. Калядка У фласоф жыцця, экзстэнцыяльнай фласоф, творчасць успрымаецца як снонм жыцця. У фласофскх працах экзстэнцыялстав убачым надрывна-нявцешныя нтанацы, адчуем фаталстычны пафас, якя взыходзяць да пафасу су, любов да року (Нцшэ). Аднак пры всм гэтым будзем памятаць, што экзстэнцыялзм - гэта гуманзм (Сартр), н вяртае чалавека да сябе снага нагадвае пра яго адказнасць за свет сябе в свеце. Фласофя, мастацтва ствараюць асаблвы вд практык - крытыку культуры, духовнага жыцця асобы, чалавечых каштовнасцей мэт, каб слай розуму наблзць чалавецтва да сцн снавання ва всх сферах жыцця.

Анталагчны спектр экзстэнцыялзму (быцц носць асобасны характар, яно завсды ма) вельм ярка раскрывся в творах паэтав псьменнкав першай паловы ХХ ст., асаблва в творчасц Янк Купалы. Важна, што апалагеты экзстэнцыялзму вспрымал быцц асобы в сувяз з ншым субСектам (са-быцц Хайдэгера, Я - ншы у Сартра) прадметам рэчывнага свету, як абмяжовваецца Ншто. Сфармуляваная экзстэнцыялзмам анталогя заснавана на канфлкце быцця ншто, чалавека рэчав, мяне ншага г.д. Кал гаварыць пра экзстэнцыялзм у дачыненн да беларускай таратуры (а пастулаты экзстэнцыялзму часта распавсюджвался праз мастацкя творы), то тут варта адзначыць, што вжо на пачатку ХХ ст., да перыяду канчатковага афармлення экзстэнцыялзму як фласофскай плын, у Янк Купалы Максма Багдановча матывы трагчнасц безвыходнасц жыцця вызначал танальнасць вялкага шэрагу творав. Парадыгмы экзстэнцыялзму не тольк раскрывал асаблвасц светапогляду дадзеных автарав, але характарызавал спецыфку станавлення беларускай таратуры на пачатку ХХ стагоддзя.

Менавта сацыяльныя зломы эпох актуалзавал быцйныя пытанн. Прычым трагеды часу перанослся на асобу, на нацыю в цэлым. паэты вельм чуйна рэагавал на трагеды жыцця. Пра Янку Купалу . Навуменка выказався наступным чынам: Па характары таленту Купала - паэт маштабнага мыслення, струны яго душы найбольш чула адгукался на вс вялкае, значнае, яркае выключнае в жыцц. Вядома, так талент ва всю моц можа праявцца тольк в тым выпадку, кал в самм жыцц сць спрыяльныя вмовы для гэтага. Эпоха першай рэвалюцы на Беларус была менна такм часам: рух сацыяльны, аграрны супав з нацыянальнавызваленчым [1, c. 127]. А Купала быв сынам свай эпох не мог не адлюстраваць повны разлад памж марай жыццм на пачатку ХХ ст. У большасц вершав першых зборнкав гпертрафаваны боль за радзму взведзены в абсалют, у адчуванне повнай дысгарманчнасц снага.

Як в цыкле вершав М. Багдановча, прысвечаных вагтнай, павстае праз смерць цяжарнай жанчыны смерць будучын беларускага народа, як губляе, як дзця мац, свае каран праз мацярынскую гсторыю, мову, с. Беларусь, як навароджаны, ажыве для жыцця, але гэта вжо будзе новая Беларусь, без мнулага памяц пра несвабоду. Так в творах Купалы гбел нацы не можа процстаяць кволая адзнка.

Звернемся да верша Янк Купалы Ма цярпенне.У дадзеным вершы вылучаюцца тры вмовныя тыпы прасторы: прастора цярпення героя-паэта, прастора цярпення народа, прастора цярпення народа, якая пераллася в цярпенне героя стала так вялка / як млнав разам усх цярпенне. Дадзеныя прасторы пераходзяць адна в другую, утвараючы дынамку, не прымацаваную да часу. Аднак за гэтым прасторам - своеасаблвая лэстэтыка прыгнту, якая набывае в многх творах адзную архетыповую зададзенасць у разбурэнн жыццяв, спустошванн душ, забойстве надзе. Разбуральная моц лцярпення, адлюстраваная в руху прасторав душы героя, праз канкрэтызацыю в дадзеным тэксце вырастае да смвала слабасц духу чалавека, як не можа быць тварцом свайго су , адпаведна, су свайго народа, гэтым губць сва Я.

Цярпенне выпраменьвае бяду, крышыць забвае асобу як адзна магчымы спосаб быцця, таму прызнанне героя - л веру я, што я ншто в быццЕ успрымаецца не як самабчаванне, а як рэальна всвядомленая пасвная роля в змене сацыяльных сэнсав снавання.

На думку Колна Улсана, чалавека чалавецтва можа выратаваць тольк чыста духовная, унутраная рэвалюцыя. Таму выхад з парадоксав сучасных грамадскх адносн патрэбна шукаць адзна в неспазнаных глыбнях чалавечай душы (цыт. па: [2]). Тыя ж працэсы адбываюцца в душы героя Купалы - н ускладвае на сябе адказнасць за тое, што адбываецца в свеце, карае в першую чаргу сябе за немагчымасць узняцца над абмежаванням сацыяльнаграмадскага строю. Яго рэфлекс зводзяцца да пераносу з Мы на Я роспачы мльнав. Яго сэрца, падобна сэрцу Данка в Горкага, утрымлвае в сабе надзе гэтых мльнав на лепшую будучыню. Экзстэнцыйная свядомасць Купалы не магла не скровваць автара на звышзадачы ва власным быцц, таму Кал з грудзей вылятав пракляцця стогн, / То кляв я сам сябе мук свах змяю (На суд).

Pages:     | 1 |   ...   | 187 | 188 | 189 | 190 | 191 |   ...   | 193 |    Книги по разным темам