Реферат: Развццё рэлгйных традыцый ад язычнцтва да хрысцянства
Паганства
Язычнцтва (паганства) ─ умовны тэрмн, як абазначае старадавня
вераванн культы, што снавал да взнкнення трох сусветных рэлгй (будызму,
хрысцянства, сламу).
Як вядома, у дахрысцянскую эпоху ва всходнх прыбалтыйскх славян шырока
распавсюджаныя культавыя збудаванн был грамадскм цэнтрам плямённых
родавых абТяднанняв, месцам малення ахвярапрынашэнняв (дарэчы на Беларус
чалавечыя ахвяры не прыжылся). Тут збрался супляменнк або жыхары аднаго
населенага пункта для таго, каб прыняць асаблва важныя рашэнн. Святадзействам
верхаводзл жрацы, прычым часта м станавлся правадыры, княз або хня
блзкя родзчы. Такя рытуальныя мясцны, кал верыць раннеславянскай
хрысцянскай лтаратуры, назывался трэбшчам (трэба-ахвяра),
капшчам (капъ-славянская найменне стату бога), кумрнцам
, храмам дальскм.
Капшча размяшчал або на самым вдным месцы, часта каля населеных пунктав,
або наводшыбе, у цхм, утульным цяжкадаступным куточку сярод лясов балот.
Звычайна ж капшчы будавался на вяршынях гор ц пагоркав, на высокх мысах
стромкх берагах, дзюнах, астравах. Побач, як правла, быв святы гай, рака,
возера, крынца ц студня.
У большасц выпадкав у цэнтры збудавання рабл круглую пляцовку, абнесеную
сстэмав валов, равов, агароджав. У цэнтры размяшчався адзн або некальк
стодав (далав), вырабленых з дрэва або камення. У нас ц у балтав стодам мог
служыць ледавковы валун. Кал статуй было некальк, адна з х вызначалася як
галовная. У равах разводзл агонь. У рытуальны комплекс уваходзл забудовы,
якя выконвал ролю храмав, месцав збору людзей, жытла для святаров. Часта
капшча было побач з месцам пахавання памерлых супляменнкав.
На Беларус было нямала язычнцкх капшчав: на востраве Асвейскага возера в
Верхнядзвнскм раёне, каля вёск Войстам Смаргонскага раёна, вёсак Гарадок
Ховхлава Маладзечанскага раёна, гарадскога пасёлка Свр Мядзельскага раёна,
вёск Горк Дзятлавскага раёна, вёск вёск Бкульнчы Полацкага раёна, на
беразе возера Павулле (Цётка) ва врочышчы Рэкшаты Ушацкага раёна, вёск
Верхавляны Бераставцкага раёна нш. Самае старажытнае шырока вядомае
сёння капшча адкрыта нападалёк ад вёск Ходасавчы Рагачовскага раёна.
Звестк пра яго нават патрапл в гстарычныя даведнк. Капшча часта
прыгадваюць у спецыяльнай лтаратуры.
Вынк даследаванняв вучоных сведчаць, што в нашым кра старажытныя капшчы
далёка не завсёды адпавядал УстандартуФ, характэрнаму для ншых славянскх
зямель. Акрамя круглых сустракался формы, блзкя да прамавугольнка або
нават выцягнутыя палоскай. Вявай багов на такх трэбшчах был не тольк
высечаныя стоды, але ледавковыя валуны. Для разгадк канструкцый тых
храмав шмат даюць даследаванн мнскага археолага Э.Зайковскага.
У У розных куточках Беларус запсаны легенды пра цэрквы касцёлы, якя
некал стаял на вяршынях пагоркав, а пасля праваллся разам з паставай.
Кажуць, што кал в пэвныя дн прыкласц вуха да зямл, пачуеш далёк гул
неразборлвае маленне. Нхто з простых вернкав не задавався пытаннем, чаму
святы храм павнен правалцца, пасц в зямлю. А в пацвярджэнне звычайна
спасылался на старажытныя паданн:ФАд старых людзей чулФ. Яшчэ в мнулым
стагоддз А.Багдановч прааналзавав падобныя паверТ прыйшов да высновы,
што в такх мясцнах, вдаць, был закнутыя або разбураныя язычнмцкя
капшчыФ. (Э.А.Лявков УМавклвыя сведк мнувшчыныФ)
Славянск Алмп быв заселены багам так цесна, як старажытнагрэчаск ц
старажытнарымск. Своеасаблвы быв паганск пантэон в беларусав.Тат побач з
агульнаславянскм багам был такя, мёны якя не сустракаюцца в ншых
мясцнах: бог агню Жыжаль, змы ─ Зюзя, багня врадлвасц, лета
враджаю-Цёця.
ФЗлоснай, агднай старой з блскучым вачыма з адным моцным зубам, як тырчыць
вонк, малюецца вявленню сялян цётка Воспца, якая пырскае сваёю атрутнай
слнаю в намечаную ёй ахвяру. Мясцовыя назвы Воспы: Рабая, Рабуха, Шчарачка,
Лхая нш. Пра чалавека, твар якога захавав сляды гэтай хваробы, кажуць у
насмешку, што на яго фзяномó чэрц гарох малацл ц ячменныя крупы драл.
Ляцк II, с. 33-34(У.А. Васлевч УМфы БацькавшчыныФ).
Прашчуры верыл в рай, што назывався Выраем. Гэта казачна прыгожы, наповнены
птушыным спевам зялёны сад з павольнаплыннаю ракой. У адрозненне ад
хрысцянскага раю, як трэба заслужыць дабрачынным жыццём, паганск рай чакав
кожнага. Пекла не снавала, продк называл сябе не рабам ц слугам божым,
а божым родзчам, Дажджбогавым внукам. Адлёт душы (яе вявлял маленькм
двайнком чалавека) у Вырай быв так самы непазбежны, як сама смерць.
УУ 80-я гады IX ст. Кеуск князь Уладзмр Краснае Сонейка вырашыв
упарадкаваць заблытаную ерархю зрабць веру продкав дзяржавнай рэлгяй.
Вярховным богам замест Рода князь абрав Перуна. Бог-грамавержац спрыяв княжай
дружыне, ягоным менем ваяры прысягал на вернасць свайму валадару. Нхто
тады не мог падумаць, што зусм хутка па вол таго самага князя кевскх
кумрав назавуць акаянным, пасякуць спаляць, а грознага Перуна скнуць у
Дняпро, папярэдне намявшы бак довбнямФ (УЗ гсторыяй на УВыФФ арт.
Ул.Арлова УПад уладай Перуна СварогаФ).
Удзце, навучайце все народы, хрысцячы х у мя Айца Сына Духа
СвятогаФ (Мц 28, 19)
УПасля святога хрышчэння блажэнны кязь Уладзмр пражыв 28 гадов. На друг
год пасля хрышчэння ён хадзв паходам да дняпровскх парогав, на трэц году
─ узяв горад Корсунь, на чацвёрты год ─ залажыв горад
Пераславль, на дзевяты год ─ блажэнны хрысталюбвы князь Уладзмр
пастанавв даваць царкве дзесятую частку сваёй маёмасц... Хрысцвся ж князь
Уладзмер на дзесяты год пасля забойства брата свайго Яраполка ─ каявся
аплаквав блажэнны князь Уладзмр усё тое, што нарабв у язычнцтве, не
ведаючы Бога. Зведавшы ж саправднага Бога, Творцу неба зямл, ён пакаявся
ва всм адмоввся ад дТябла ад усяго служэння яму паслужыв Богу свам
добрым справам ялмужынай. Сканав ён з мрам у 1115 годзе месяца лпеня в
дзень 15 у мя нашага Госпада суса Хрыста, яму ж з Айцом слава яго
дзяржава...Ф(вытрымка з твора УПамяць пахвала рускаму князю УладзмеруФ
манаха Якава, змешчанная в кнзе К.Тарасава УПамяць пра легендыФ).
Але не варта лчыць, што увядзенне хрысцянства было кароткачасовым эфектным
актам, бо гэта быв працяглы складаны працэс, як расцягнувся на стагоддз,
таму дата 988г. мае тольк смвалчнае значэнне. У Сярэднявеччы новую веру
паравнальна хутка прынял тольк вышэйшыя сла грамадства, галовным чынам
княскя дружыннк гараджане, тады як вясковы люд яшчэ стагоддзям малвся
паганскм святыням. пазней сярод гараджан яшчэ довга звычайнай зТявай было
двухверТе, пра што сведчаць пахаванн в курганах, гарадзшчы-свяцлшчы,
культавыя валуны, амулеты, упрыгожванн з паганскай смволкай нш.
Прыняцце хрысцянства на беларускх землях па часе супадала з всталяваннем
тут дзяржавнасц, таму новая вера, безумовна, становча павплывала на ход
гэтага працэсу. УУ адрозненн ад язычнцтва, хрысцянская вера в адзнага
Бога суса Хрыста адпавядала дэ адзнавладдзя в дзяржаве, а значыць духовна
асвячала гэтую владу, была ёй апорайФ (М.Сташкевч УГсторыя Беларус 10Ф).
УХрысцянства, уведзенае в якасц дзяржавнай рэлгó, узняло Русь на больш
высок взровень узаемаадносн з еврапейскм кранам народам. Аднак
прыняцце яго всходняй формы ад Канстанцнопаля азначала прызнанне
сюзерэнтэту взантыйскага мператара. Вядомы взантолаг Д. Абаленск
адзначыв, што з прыняццем усходняга хрысцянства Русь увайшла в
Увзантыйскаую супольнасць народавФ. Рэальна да палтычнага падпарадкавання
Рус нкол не даходзла, аднак дэалагчна яно прадуглежваласяФ(Г.Сагановч
УНарыс гсторы БеларусФ).
Аднак вельм важным становчым вынкам прыняцця хрысцянства зТявлася ввядзенне
пашырэнне псьменнасц, а разам з м развццё асветы культуры.
Царковна-славянская мова в яе балгарскай версó прыйшла на земл Рус-Беларус
в перакладных кнгах Святога Псання в лтургó. Яна стала не тольк формай
рэлгйнага самавыявлення, але асновай сярэднявечнай лтаратуры. УГэтая
лтаратура выпрацавала свае спецыфчныя жанры. Срод х бадай галовнае месца
займаюць жыцó хаджэнн святых, а таксама легенды пра святых.
Для творав такога кшталту характэрны агульны сюжэт. У жыцях гаворка звычайна
дзе пра аскета, служку Божага, як выракаецца шмат якх зямных уцех, церпць
нястачу або пакуты в мя хрысцянскай веры царквы. На старабеларускх
землях:ФЖыце Евфраснн ПолацкайФ УЖыце Аврамя СмаленскагаФ (Л.Баршчэвск
УЛтаратура ад старажытнасц да пачатку эпох рамантызмуФ).
З прыняццем хрысцянства, на Русь, якая з X ст. Наогул не ведала мураванага
дойлдства, з Взанты прыйшла традыцыя мануметальнай архтэктуры з складаным
тыпам крыжова-купальнага храма.
На землях Беларус першай царквой можна лчыць храм Багародзцы в Полацку,
збудаваны на мяжы X-IX ст. А в сярэдзне X ст. Тут жа зТяввся велчны
мураваны храм-сабор Святой Сафó, трэц сабор такога тыпу в Усходняй Европе
(пасля кевскага новгарадскага) першы помнк каменна-цаглянага дойлдства
в Беларус. УЗвестк пра першапачатковы выгляд давол супярэчлвыя. У адных
крынцах сцвярджаецца, што ён мев сем купалов, а в другх-пяць. У XVIII ст.
памятнк быв повнасцю зменены: была дабудавана верхняя частка, знкл купалы,
а на х месцы зТявлся дзве вежы на галовным фасадзе; храм быв перавтвораны
ва вняцкую базлку з барочнай апрацовкай. Ад сабора застался тольк
асобныя частк фундаментав, тры апсды, склеп фрагменты внутраных слупов.
Яго план у форме квадрата быв раздзелены на пяць нэфав, перакрытых развтой
сстэмай скляпенняв. Выдзяленне трох сярэднх нэфав стварала люзю
выцягнутасц внутранай частк сабора крыху наблжала яго да базлканскх
пабудов. Адна з асаблвасцяв полацкага Сафйскага сабора-гранёныя апсды,
характэрныя для дравляных храмав. Н в Кеве, н в Новгарадзе такя апсды не
сустракаюцца. Адметнасцю сабора зТявляецца таксама адсутнасць знешнх
абходных галерэй вежав. Сафйск сабор ─ першы архтэктурны помнк.
Дзе зТявляюцца рысы, уласцвыя мастацтву Полацкай зямл. Паздней у Х²
стагоддз в Полацку зТявяцця шматлкя помнк з арыгнальным прачытаннем
нтерпрытацыяй крыжова-купальнай сстэмыФ (Б.Чантурыя УАрхтэктурныя помнк
БеларусФ). Таксама нельга не взгадаць пра Спаскую царкву Евфраснневскага
манастыра, Дабравешчанскую царкву в Вцебску, Нжняя , Каложская,
Прачысценская цэрквы (у Вавкавыску, Гродна Тураве адпаведна).
Такм чынам, дзякуючы хрысцянству беларускя земл выйшл на еврапейскую
арэну, а таксама змянл этычныя нормы, прынявшы еврапейскя.
Заключэнне
Вдаць, довг час паганскя звыча был жывучым в асяроддз арыстакраты.
Нездарма полацкага князя Усяслава Брачыслававча летапсцы автар УСлова пра
паход гаравФ лчыл народжаным ад УвалхаванняФ, прыпсваючы яму здольнасць
ператварацца в вавка пераганяць паганскага бога Хорса.
УКаб зразумець прычыну жывучасц язычнцтва, трэба нагадаць тое, што
хрысцянства спачатку пашыралася тольк сярод славянскага насельнцтва, у той
час як неславянскае пакдалася в старой верыФ (М.Ермаловч УСтаражытная
Беларусь. Полацк навагародск перыядФ). Шматлкя беларускя словы
выразы прыйшл з паганкай культуры. Напрыклад: паэтычнае паравнанне смерц з
нявестаю (бо нашы продк не баялся смерц, таму што кожнага чакав Вырай),
крывавая бтва-вясельная бяседа, сон у магле-салодкая ноч на шлюбным ложы.
Словы знчка (ад язычнцкага бога Знча); народ, радзма, родзч, продак,
радавод, нараджэнне, ураджай, прырода, адраджэнне...( ад мен галовнага бога
беларускага пантэона-Рода).
УНародная язычнцкая традыцыя была настольк моцная, што царкве касцёлу
прыходзлася прыстасовваць свой каляндар, каб паступова выцеснць старажытныя
абрады або трансфармаваць х у хрысцянскя. Таму цяпер побач са спрадвечным
УпаганскмФ святам адзначаюцца чыста хрысцянскя, якя маюць некаторае
падабенства, так адрозненне, снуюць незалежна ад х рэлгйнага зместу
(пачатак Каляд-Ражджаство Госпада Бога Спаса нашага суса Хрыста; Валосы,
Авлас-святы пакутнк Уласй, епскап Севанцйск; Гуканне вясны, Авдоцця
Вясновка-Прападобнапакутнца Явдокя; Вялкдзень, Вялчка-Светлае Хрыстова
Уваскрашэнне, Пасха нш.)Ф (А. Лозка УБеларуск народны каляндарФ).
На беларускх землях склалася спецыфчная стуацыя: з аднаго боку гэта
хрысцянкая тэрыторыя, з другога боку на ёй снавала пакланенне паганскм
багам, якое да сённяшняга дня не выкаранена, а часткова перйшло в
нацыянальныя святы (Купалле, Гуканне вясны нш.). Я лчу, што для
всходнееврапейскай дзяржавы, Кевскай Рус, была вельм малая верагоднасць
прыняцця вдазма альбо слама, бо вся Европа была хрысцянская прыняцце
ншай веры супярэчыла б агульнадзяржавным нтарэсам. Што тычыцца
хрысцянства, то яно, несумненна, аказала велзарны вплыв на все сферы
тагачаснага грамадства: новыя этычныя нормы, псменства, манументальная
архтэктура нш. З другога боку прыняцце праваславя вскладнла адносны з
каталцкм захадам, у людзей зТяввся новы падатак ─ дзесяцна
(дзесятая частка ад даходу).
Але тым не менш, я лчу, што паганства хрысцянства аказал значны вплыв у
развцц беларускх тэрыторый фармраванн беларускага этнасу.
Сафйск сабор у Полацку
Каложская царква в Гродна
Фрагмент муровк в Каложскай царкве.
Спс выкарыстанай лтаратуры:
1. М.Сташкевч УГсторыя 10Ф Мнск УНародная асветаФ 2002
2. Г.Сагановч УНарыс гсторы БеларусФ Мнск УЭнцыклапедыксФ 2001
3. А.Лозка УБеларуск народны каляндарФ Мнск УПолымяФ 1993
4. Э.Лявков УМавклвыя сведк мнувшчыныФ Мнск УНавука тэхнкаФ 1992
5. К.Тарасав УПамяць пра легендыФ Мнск УПолымяФ 1994
6. М.Ермаловч УСтаражытная Беларусь. Полацк навагародск перыядыФ
Мнск УМастацкая лтаратураФ 1990
7. У.Васлевч УМфы БацькавшчыныФ Мнск УБеларуская энцыклапедыяФ мя
Петруся Бровк 1994
8. Ул.Арлов УЗ гсторыяй на УВыФФ Мнск УМастацкая лтаратураФ1994
9. В.Чантурия лАрхитектурные памятники Белоруссии Минск лПолымя 1982
10. Л.Баршчэвск УЛтаратура ад старажытнасц да пачатку эпох рамантызмуФ
Мнск УСэр-ВтФ 2003
Спс выкарыстаных люстрацый:
1. Шкловск дал
2. Сафйск сабор у Полацку
3. Каложская царква в Гродна
4. Фрагмент муровк Каложскай царквы
Усе люстрацы прыведзены з сайта www.radzima.org
