Реферат: Кузьма Чорны. Жыццё i творчасць
УА УНаваполацкая сярэняя
агульнаадукацыйная школа №5
Кузьма Чорны. Жыццё творчасць
Выканав Кругляк Ю.
Вучань 11 УАФ класса
2004 г.
Кузьма Чорны (Мкалай Карлавч Рамановск) нарадзвся 24 чэрвеня 1900 г. у
вёсцы Борк на Случчыне в сям' парабка. У 1907 г. бацьк будучага
псьменнка пераехал в фальварак Внцантова. Тут Мколка з дапамогай мац,
жанчыны простай, але духовна развтай начытанай, навучывся чытаць. Пра сваё
маленства Чорны вспамнав: лГэта быв жудасны час, кал ка-валак хлеба
палатняная рубашка Ц адна на год, здавался шчасцем. Так жыл все тыя людз,
сярод якх я вырас выгадавався. Так жыв народ. Бацьк псьменнка з усх
сл мкнулся даць старэйшаму сыну адукацыю. Каля маёнтка школ блзка не
было, таму яны кнул панскую службу в 1908 г. пераехал на сваю радзму, у
мястэчка Цмкавчы Капыльскага раёна. Скончывшы в 1913 г. Цмкавскае народнае
вучылшча, Мкалай два гады працавав на гаспадарцы рыхтавався да
паступлення в Нясвжскую наставнцкую семнарыю, бо лгэта была найбольш
зручная школа для тых, хто не мев за што вучыцца: там не брал платы за
навуку, а лепшым вучням, якя добра вучылся, давал стыпендыю. У 1915 г. ён
паступае в семнарыю. У гады навучання часта наведвае гарадскую семнарскую
бблятэк, спрабуе псаць вершы апавяданн. У 1919 г. белапаляк закрыл
семнарыю за тое, што ранняй вясной 1918 г. семнарысты памагл гарадскому
рэвкому гарнзону задушыць шляхецкае павстанне в Нясвжы.
Чорны скончыв семнарыю в 1920 г., кал яна знов была адкрыта. Саправдным
лунверстэтам псьменнка было, аднак, само жыццё, а наставнкам Ц яго
родны дзед, выдатны слуцк сурвэтнк Мхал Парыбка-Чорны, прозвшча якога
Мкалай зрабв свам лтаратурным псевданмам, мац Глкерыя Мхайлавна, якая
прачытала мноства кнг Ч лпачынаючы ббляй канчаючы Львом Талстым
палтычным всякм брашурамû, бацька Карл Фелксавч, разам з якм Мкалай
абышов усю ваколцу в пошуках працы.
У свядомасц псьменнка шла надзвычай нтэнсвная напружаная праца.
менна в гэты час Чорны набыв эмацыянальны, псхалагчны, сацыяльны
маральны вопыт, як вызначыв характар усёй яго творчай дзейнасц, напрамак
яго дэйных эстэтычных пошукав.
Вялкая Кастрычнцкая сацыялстычная рэвалюцыя абудзла магутную творчую
энергю народа, узняла яго да актывнай гстарычнай дзейнасц, раскрыла
шырокя перспектывы для развцця яго шматлкх талентав. У рэвалюцы Чорны
вбачыв адзную рэальную слу. Вострае всведамленне таго, што ён яго
пакаленне жывуць у час лвялкага пералому свету, стала грунтам
светаадчування псьменнка. К. Чорны актывна вдзельнчав у рабоце савецкх
арганзацый, у 1920Ц1921 гг. працавав сакратаром Цмкавскага валаснога
рэвкома, з вясны да восен 1921 г. быв справаводам Слуцкага павятовага
ваенкамата, потым Ц сакратаром аддзела народнай адукацы пры Цмкавскм
валасным рэвкоме, а з восен 1922 г. наставнкам у Цмкавскай сямгодцы.
Няврымслвае мкненне да ведав, усведамленне таго, што, каб псаць пра народ
для народа, неабходна вялкая фласофская чалавеказнавчая культура,
прывял Чорнага в 1923 г. у Беларуск дзяржавны унверстэт, на лтаратурнае
аддзяленне педагагчнага факультэта. У ма чэрвен гэтага ж года был
надрукаваны першыя апавяданн псьменнка, а в снежн ён став членам масавай
лтаратурнай арганзацы лМаладняк. Вясной 1925 г. Чорны вымушаны быв
пакнуць вучобу Ц разввався туберкулёз лёгкх Ц перайсц на працу в
рэдакцыю газеты лБеларуская вёска.
Мастацкая ндывдуальнасць празака складвалася ва вмовах нтэнсвнага
развцця всёй савецкай лтаратуры, напружаных пошукав новых прынцыпав
эстэтычнага асэнсавання рэчаснасц. Напрамак творчых нтарэсав мкненняв
Чорнага выяввся перш за всё в выбары героя. Гэта працовны беларуск селянн,
жыццёвы шлях якога Ц шлях усяго беларускага народа ад бясправя прыгнечання
да вол шчасця. Галовнае, што захапляла псьменнка в м,Ч тое, што всх
всё на свеце ён вымярае вялкм крытэрыем чалавечнасц, чуласц, дабраты
справядлвасц. Ад-носны автара да гэтага героя вызначыла пачуццё вялкага
замлавання. Ад твора да твора вскладнялася яго псхалагчная сацыяльная
характарыстыка, усё больш шматбакова раскрывався духовны сэнс яго дзейнасц
лна нязначным атаме сусвету Ц зямлû. Паступова ён вырас у вобраз, як повна
мнагастайна ввасабляе нацыянальныя рысы беларускага народа, яго гстарыч-ны
лёс.
Рання апавяданн Чорнага Ц тыповыя для творчасц псьменнкав-маладняковцав
замалёвк, эцюды, мпрэсó, своеасаблвыя лвершы в прозе. Пачынаючы празак,
прынцыпы мастацкага мыслення якога тольк складвался, не адразу навучывся
паказваць усеахопны працэс сцвярджэння новага в жыцц, быце свядомасц
людзей канкрэтна, ва всёй складанасц супярэчлвасц нярэдка паэтызавав
яго знешня праявы. Вобраз простага чалавека Ц пастаянны аб'ект уваг автара
Ц выступае в раннх творах тольк в агульных рысах. Стылёвыя сродк паэзó,
якя празак шырока выкарыстоввав у апавяданнях лБудзем жыць, лНа берaзе,
лЖалезны крык, лМаксмка, лБыльнкавы межы, лНовыя людзû, лБяздонне,
ствараюць прывзняты лрычны настрой. менна ён, гэты настрой, нясе повную
дакладную нфармацыю пра духовны стан автара яго герояв, пра х непавторныя
адносны да рэчаснасц, перадае гуманстычны пафас сцвярджэння новага,
глыбню неласрэднасць рэвалюцыйнага светаадчування.
Разам са свам героям автар глыбока сур'ёзна думав пра разнастайныя з'явы
жыцця, знешне нават як бы далёкя адна ад адной, спасцгав х унутраную
сувязь наблжався да разумення складанасц, велчы хараства жыцця
чалавека на зямл.
Лрыка эмоцый, настрояв, перажыванняв, з чаго пачынав Чорны, паступова
дапавнялася тонкм скрупулёзным, блзкм да навуковага псхалагчным
аналзам, мкненнем раскрываць унутраныя пабуджэнн матывы вчынкав
чалавека, маральны змест яго паводзн у свеце. Дзвосны снтэз гэтых дзвюх,
здавалася б, несумяшчальных стылёвых плыней Ц так званай лрычнай
аналтычнай прозы Ч стварыла непавторную атмасферу адуховленасц, душэвнай
чысцн шчырасц, уласцвых ранняй прозе псьменнка. У гэты час адбылося
нешта незвычайнае, што супярэчыць законам звычайнай логк: празак,
выдатным асаблвасцям таленту якога яшчэ в пачатку творчасц лчыл вменне
жывапсаць вясковы быт, ствараць каларытныя вобразы людзей з народа, абрав
зусм ншы, больш складаны супярэчлвы шлях дэйна-эстэтычнага развцця. У
ма 1926 г. К. Чорны разам з ншым беларускм псьменнкам выйшав з
лМаладняка, дэйныя эстэтычныя встановк якога перастал яго задавальняць,
став адным з арганзатарав лУзвышша. Як многя ншыя савецкя
псьменнк Чорны разумев: каб пераадолець схематызм у паказе новых людзей,
авалодаць майстэрствам маляваць х ва всёй жыццёвай складанасц
мнагастайнасц, неабходна вучыцца в класкав, прайсц школу псхалагзму.
Праблема лжывога чалавека, што захапляла Чорнага в сярэдзне 20-х гг.,
з'являецца тольк адной з праяв больш важнай праблемы, якую вырашала вся
савецкая лтаратура, Ц праблемы творчага метаду. лЖывы чалавек, як разумев
яго празак,Ц саправдны, гстарычны чалавек. У яго душы драматычна
пераплялося старое новае, сум радасць, бура цшыня. Супрацьставляючы
схематычнаму маладняковскаму разуменню чалавека сваю канцэпцыю, Чорны нярэдка
свядома шов на смелы эксперымент Ц шукав стуацы, дзе новае старое
сутыкался асаблва востра.
Страсны пошук сцны, прадыктаваны замлаваннем спачуваннем да чалавека,
напружанасць духовнага жыцця, высок драматычны напал пачуццяв думак Ц
гэтыя асаблвасц творчага развцця Чорнага 1925Ц1927 гг. выклкаюць у чытача
багатыя рэальна-жыццёвыя лтаратурныя асацыяцы. К. Чорны, як всяк
вялк псьменнк, вырашав вечныя праблемы: што такое жыццё што такое
чалавек? Сама рэвалюцыя паставла х на парадак дня, асвятлвшы пановаму.
Сваёй задачай К. Чорны лчыв расказаць чалавеку пра яго самога,
лнепрыкметна душой увайсц ва все таямнцы, што в жывых стотах захованы,
увайсц ласкава цха, з чыстым думкам адчуваннямû (лВечар), расказаць
пра всё самае важнае для яго: пра тое, у чым ён знаходзць сэнс жыцця
(лПарфр Кяцкû), пра тое, як кахае (лПа да-розе, лПачуццû), як адносцца
да смерц (лНоч пры дарозе, лБуланы). Празак спадзявався, што, лпачувшы аб
сабе правду, чалавек можа хутчэй адкнув бы ад сябе всё паскудства, што
врасло в яго з самых цёмных далей вяков , будучы часам нават малым, псуе
вялкае хараство чалавека (лВечар).
К. Чорны бачыв напрамак гстарычнага развцця, пра гэта сведчаць яго лепшыя
апавяданн першы раман лСястра (1927Ц1928). Дэталёва даследуючы працэс
нараджэння руху в душы герояв часам нявловных пачуццяв, вострых
перажыванняв, неспакойных думак, автар рамана мкнувся спасцгнуць унутраны,
маральны сэнс падзей, якя адбывался в кране в сярэдзне 20-х гг., выявць
тэндэнцы грамадскх адносн. Гуманстычная сутнасць рэвалюцыйных змен,
сцвярджав празак, выявляецца перш за всё в новых адноснах людзей, у тым,
што, напрыклад, смпатычныя яму геро востра чула рэагуюць на праявы
равнадушша, чэрствасц, нявваг. Псьменнк, як адкрыв для сябе, што
лчалавек Ц гэта цэлы свет, страсна палемзавав са спрашчэннем, збядненнем
складанага багатага внутранага свету чалавека. Гэты дэйны, светапоглядны
прынцып знаходзць сваё праламленне в асаблвасцях формы.
лТып неспакойнага чалавека, славнага цкавага в свам вечным мкненнû усё
больш захапляв псьменнка. Абнавленне жыцця закранае лёс усяго народа
кожнага асобнага чалавека, у тым лку простых людзей, з якм празак быв
звязаны. Замлаванне да роднай зямл, да беларускай вёск, да простых людзей
стала крынцай стрыманага глыбокага лрызму рамана лЗямля (1928).
Фласофска-гуманстычная праблема лдушы селянна, якая захапляла многх
псьменнкав вырашаецца в рамане на матэрыяле жыцця беларускай вёск
напярэдадн калектывзацы.
Сацыялстычная рэвалюцыя вздзейнчала на всю глыбню чалавечага снавання,
нарадзла в простым чалавеку всведамленне сябе як павнацэннай асобы, мкненне
да павнаты быцця, да самасцвярджэння. Працэс духовнага вызвалення чалавека
паказваецца празакам не тольк в рамане лЗямля, але в ншых творах другой
палавны 20-х гг., напрыклад апавяданнях лВераснёвыя ночы, лСправа Вктара
Лукашэвча, лЛст Якуба Малькевча, лНянавсць.
У студзен 1928 г. К. Чорны пакнув працу в рэдакцы лБеларускай вёскû
цалкам прысвяцв сябе лтаратуры. Ён шмат ездзв па Беларус, наведвав заводы
фабрык, савгасы калгасы, сустракався з розным людзьм. У цэнтры вваг
Чорнага у гэты час был падзе, што адбывался в кране: калектывзацыя
сельскай гаспадарк, абвастрэнне класавай барацьбы в вёсцы. У яго творах
становцца всё менш сузральнасц всё больш гарачага жадання пафласофску
асэнсаваць рэчаснасць. Узмацнлася гуманстычнае гучанне творчасц празака.
Яму власцвы шырок погляд на барацьбу новага старога в душы чалавека, на
працэс перабудовы свету. Аб новых з'явах у творчасц Чорнага сведчыць
аповесць лЛявон Бушмар (1929).
Аповесць вылучаецца кампазцыйнай строннасцю, дынамкай дзеяння, эканомнасцю,
всё в ёй накравана на дасягненне адной мэты Ц выкрыць антыгуманны свет
уласнцтва. Вобраз уласнка Бушмара асэнсовваецца з сацыяльных, фласофскх,
маральных пазцый. Жыццё на хутары становцца в аповесц смвалам старога
свету, як владарыць над розумам сэрцам простага чалавека перашкаджае яму
вызвалцца ад лнявольнцкх путав гаспадарчай клапатлвасцû.
Паступовае разгортванне калектывзацы настойлва патрабавала творчага
асэнсавання. З'явлася аповесць лВясна (1930), наповненая пачуццём радасц
за людзей, якя нарэшце знайшл сваё месца в калгасе вжо не вявляюць сябе
паза м.
мкненне Чорнага да эпчнага мастацкага паказу асаблва выразна выявлася в
незавершаным рамане лдз, дзû (1930). Шматпланавая кампазцыя, складаная
сстэма вобразав, мноства галовных другарадных персанажав. Нягледзячы на
тое, што празак не здолев арганчна звязаць усе шматлкя сюжэтныя лнó
лпланы занадта часта карыстався сродкам нфармацы люстрацы, раман
гэты засведчыв усё ж, што Чорны взышов на новую ступень мастацкага
асэнсавання свету, авалодав прынцыпам гстарызму.
К. Чорны, як адчував у сабе вялкя творчыя слы всведамляв складанасць
задач, што стаял перад беларускай савецкай лтаратурай, намецв для сябе
грандыёзную праграму Ц напсаць цыкл творав пра гсторыю беларускага народа.
Пра гэта празак шмат гаварыв у артыкулах выступленнях пачатку 30-х гг. Яго
ввагу прыцягвал не асобныя моманты эпзоды, а жыццё народа на вялкм
адрэзку часу. Кожны асобны твор павнен быв не тольк адлюстраваць пэвны
этап, але яго фласофю, увасобць канкрэтную лдэёвую катэгорыю:
бацькавшчыны, уласнцтва, закону, сваяцтва г. д.
Задума Чорнага адпавядала агульнай тэндэнцы савецкай лтаратуры да эпчнага
адлюстравання рэчаснасц, да глыбокага асэнсавання заканамернасцей
грамадскага развцця. У выспяванн задумы мела значэнне тое, што Чорны в
тыя гады пльна вывучав творчасць Бальзака захаплявся яго намерам стварыць
лгсторыю норавав французскага грамадства першай палавны XIX ст. 3 гэтага
моманту кржны твор асэнсоввався празакам як неабходная частка вялкага
цэлага стварався з улкам усяго напсанага раней. Кожны новы твор,
развваючы на новай дэйнай мастацкай аснове агульную задуму, будуецца, па
сутнасц, на адным тым жа матэрыяле Ц жыцц беларусав. Мастацк талент
Чорнага быв здольны разбураць камбнацыю элементав папярэдняга твора
групаваць х у новыя спалучэнн, якя адпавядал яго мастацка-фласофскай
канцэпцы рэчаснасц.
Раман лБацькавшчына (1931), як адкрывае серыю задуманых творав, прысвечаны
праблеме, што востра хвалявала беларусав на працягу стагоддзяв Ц праблеме
радзмы. Яна ставцца празакам у сацыяльна-фласофскм плане. Гстарычнае
жыццё беларускага народа, яго шлях да сацыялстычнай рэвалюцы Ц тая
рэчаснасць, на грунце якой Чорны мкнувся лразвваць рэальную фласофю.
Паказваючы паводзны свах герояв у розных тыповых абставнах, сутыкаючы х у
вострым непрымрымым канфлкце, автар паказав, як адносяцца да радзмы
прадставнк розных класав сасловяв. У вынку паняцце радзмы напавняецца
шматгранным глыбокм гстарычна-канкрэтным зместам.
Раман лТрэцяе пакаленне (1935) як частка задуманага Чорным цыкла творав
прысвечаны праблеме власнцтва, згубнага вплыву яго лфласоф㳻 на жыццё
лёс простага чалавека. Барацьба з перажыткам мнулага в свядомасц людзей,
якая асаблва настойлва вялася в гады сацыялстычнага будавнцтва, складае
пафас гэтага твора, вызначае яго дэйна-мастацкую канцэпцыю.
Выкарыстовваючы багаты арсенал стылёвых сродкав прыёмав псьменнк крок за
крокам даследавав, як уздзейнчала на героя атмасфера сквапнасц, жорсткасц,
бесчалавечнасц, што акружала яго з дзцячых гадов.
К. Чорны паспяхова здзяйсняв сваю задуму стварыць эпчную разам з тым
драматычную карцну руху беларускага народа в будучыню. У пачатку 40-х гг. ён
працавав над раманам лПростыя людзû, лВялкае выгнанне, лСудны дзень.
Напружаная сусветная абстановка, пагроза другой сусветнай вайны, перажытае
псьменнкам прымусл яго шмат у чым пераасэнсаваць сваё разуменне чалавека.
У аснову новага варыянта п'есы лБацькавшчына, дэйна-мастацкай канцэпцы
драмы лрынка (1940) псьменнк паклав думку, што лчалавек Ц стварэнне
яснае, светлае, а не змрочнае злое.
Перыяд Вялкай Айчыннай вайны быв перыядам найвышэйшага напружання духовных
сл псьменнка. За тры з палавнай ваенных гады цяжка хворы, змучаны цяжкм
думкам пра лёс родных блзкх, пра лёс народа, заняты тэрмновай газетнай
працай, К. Чорны напсав тры раманы (лПошук будучынû, лВялк дзень,
лМлечны шлях), зборнк апавяданняв лВялкае сэрца, апублкаваны пасля
смерц псьменнка, у 1945 г., зборнк фельетонав лКат у белай маншцы
(1943), каля павсотн артыкулав, памфлетав, пачав працу над драмай, задумав
часткова выканав планы раманав аповесцей лРыгор Сухменчык, лСкп'ёвск
лес, лСмага, лСумлцкая хронка, лСыны Хведара Нявады нш. Псьменнк
удзельнчав у барацьбе з захопнкам не тольк як автар шматлкх
публцыстычных сатырычных творав, член рэдакцы сатырычнага выдання
лРаздавм фашысцкую гадзну, супрацовнк рздакцы часопса лБеларусь, але
як творца выдатных мастацкх палотнав, як даследчык псхалагчных
сацыяльных вытокав магутнасц савецкага народа выкрывальнк антычалавечай
сутнасц фашызму.
Ваенныя апавяданн К. Чорнага, як яго публцыстыка, узбройвал савецкага
чалавека пачуццём любов да роднай зямл нянавсц да акупантав. Герой
апавяданняв лБацька, лМаленькая жанчына, лАкснны сляды, лПрасторны дом,
лВялкае сэрца, лЗавтрашн дзень Ц просты савецк чалавек, лсын свайго
народа сваёй зямл, дзе жывуць пашана да чалавека, спачуванне чужому
гору.
К. Чорны вжо в гады вайны мкнувся да эпчнага асэнсавання падзей. У раманах
ён раскрывав маштабнасць Вялкай Айчын-най вайны, яе сацыяльна-фласофск
сэнс, яе вздзеянне на лёс цэлых народав асобнага чалавека. Творы 1941Ц1944
гг. працягваюць задуманы м у пачатку 30-х гг. цыкл, адлюстровваюць новы
гстарычны этап у жыцц беларускага народа. У х па-новаму вырашаюцца многя
важныя праблемы творчасц Чорнага 20Ц30-х гг., а таксама ставяцца праблемы,
якя раней займал другараднае месца. Напрыклад, фласофская праблема
будучын, якую закранув Чорны в лТрэцм пакаленнû, на ввесь рост павстала
перад м у гады вайны.
Усведамленне асабстай адказнасц за завтрашн дзень свайго народа всяго
чалавецтва вызначае пачуцц думк герояв рамана лПошук будычынû (1943),
простых беларускх людзей. Гэтыя геро, адны больш, другя менш, нагадваюць
герояв ранейшых творав Чорнага. Здаецца, усе галовныя геро даваенных творав
Чорнага сышлся на старонк раманав ваеннага часу, каб нарэшце канчаткова
вырашыць усе свае канфлкты праблемы, выявць сваю сцнную сутнасць.
Драматычны канфлкт памж савецкм чалавекам, як ввасабляе всё лепшае в
чалавецтве, нямецкм фашыстам, носьбтам звярынага, эгастычнага,
антыгуманнага пачатку, Ц асновны в ваенных творах Чорнага. Паказ савецкага
чалавека, яго велчы хараства, мужнасц геразму паказ сацыяльных
псхалагчных вытокав фашызму, выкрыццё яго бесчалавечнай фласофó.
Вайна внесла важныя карэктывы в разуменне псьменнкам праблемы, асновнай у
многх яго творах, Ц праблемы власнцтва. У рамане лВялк дзень ён
асэнсоввае яе з розных пунктав погляду: сямейна-бытавога, псхалагчнага,
сацыяльнага, фласофскага, маральнага в адпаведнасц з гэтым стварае
складаную сстэму вобразав. Сстэма вобразав пабудавана па прынцыпу
супрацьставлення: пачуцц думк, надзе дэалы савецкх людзей. дэйнай
задачы адпавядае кампазцыя.
К. Чорнага завсёды цкавл все вострыя праявы грамадскага жыцця, кал з
асаблвай слай раскрываецца псхалагчны, сацыяльны дэалагчны змест
эпох, кал пачуцц думк кожнага чалавека дасягаюць найвышэйшага
напружання кал выявляецца яго саправдны сэнс. Вастрыня стуацый,
канфлктав, напружанасць даследчыцкай думк автара Ц усё гэта надае лваенным
раманам Чорнага высокае драматычнае гучанне.
Незавершаная аповесць лСкп'ёвск лес, урывк са шматлкх пачатых творав,
дзённк псьменнка сведчаць, што Чорны выношвав новыя задумы, надзвычай
смелыя маштабныя. Нбы адчуваючы, што не всё задуманае паспее ажыццявць,
ён адзначав у незавершанай аповесц лСкп'ёвск лес.
22 лстапада 1944 г. смерць перапынла творчы пошук К. Чорнага.
Сёння беларуская лтаратура не тольк равняецца на лепшыя дасягненн
сусветнага мастацтва, але сама становцца такой лтаратурай, на якую
равняюцца лтаратуры ншых народав. У гэтым ёсць вялкая заслуга Кузьмы
Чорнага.
Лтаратура
1. Гсторыя беларускай савецкай лтаратуры (Частка ) Ц Мнск, 1981
