Реферат: Кузьма Чорны в перыяд Вялкай Айчыннай вайны
Мнстэрства адукацы Рэспублк Беларусь
Моглевск гасударственны унверстэт мя А.А.Куляшова.
Кафедра беларускай лтаратуры
Реферат па беларускай лтаратуры на тэму: лФельетоны, публцыстыка,
апавяданн Кузьмы Чорнага в перыяд Вялкай Айчыннай вайны .
Шавель Ю. П.
студэнта 5 курса, групы лВ
факультэта замежных мов
навучны кравнк-
Евменьков В..
Могилев, 2001
Змест:
I.Уводзны.
II.Асновная частка.
а) Фельетоны К. Чорнага перыяду Вав.
б) Публцыстыка псьменнка перыяду Вав.
в) Апавяданн К. Чорнага перыяду Вав.
III. Заключэнне.
IV. Лтаратура.
Сатыра Ч надзейная, выпрабаваная зброя в барацьбе з ворагам, да яе Кузьма
Чорны звярнувся в дн Вялкай Айчыннай вайны. Папярэдн вопыт у галне
публцыстык сатыры памог яму адразу знайсц патрэбныя формы выступленняв у
друку. Шматлкя артыкулы, фельетоны, памфлеты кароткя сатырычныя
апавяданн, над якм ён працавав з першых дзен вайны, склал важнейшую
частку яго творчай спадчыны ваеннага часу. Разам з тым публцыстыка сатыра
К. Чорнага з'явлся яркай старонкай усёй беларускай лтаратуры перыяду
Айчыннай вайны. У фельетонах памфлетах, повных гневу нянавсц да ворага,
ён выкрывав разбойнцкую сутнасць гтлеравскай згра.
Друкавался яго фельетоны, памфлеты сатырычныя апавяданн на старонках
газеты лСавецкая Беларусь, газеты-плаката лРаздавм фашысцкую гадзну в
ншых выданнях, якя распавсюджвался на тэрыторы часова акуправанай
Беларус.
Адно з самых моцных сатырычных выступленняв К. Чорнага прыняло форму лста
беларускх партызан Адольфу Гтлеру, накшталт лста запарожцав турэцкаму
султану. Псав ён гэты твор разам з А. Астрэйкам. Вось частка тэксту твора:
лБандыцкаму фюрэру, крываваму людаеду, сусветнаму абармоту прахвосту,
дурному Адольфу Гтлеру Ч пшуць беларускя партызаны з атрада Бацьк Мная.
Слухай! Ты! Як гэта чорт паддав табе ахвоты шукаць свае згубы на нашай
зямл? Сядзев бы ты сабе в свам берлнскм логавшчы смуродзв бы сабе в
сваёй Германó. Дык не! Павяла цябе твая бандыцкая натура сюды. 3 свайго
фашысцкага свнуха палез ты в наш зялёны агарод, нават тупога лыча не
абскробшы. вся твая сабачня перла сюды на злом галавы, як бы яе ззаду пярун
гнав. вскочыв ты, сукн сын, у такую калатушу, з якое Ч здохнеш, а капытов
не выцягнеш.
Берлнская ты свння, црольск шчанюк, смярдзючы разнк, нямецк асёл,
абдрыпаны свнюк, будзе табе скора каюк, пляскатая тупца, трыбухатая
падла, псклявы ты брахун вялк ты дурань. Бо каб ты хоць крыху быв
разумнейшы, дык ты мог бы падумаць, што не табе зачэпацца з нам. Не такх у
нас бачыл галаву м мылл. А ты думав, што в нас не знойдзецца слы, каб
расквасць тваю вславухую давбешку? Хба дрэнна табе пад Масквой нашы
раставкл нюхавку?
Нявмысна грубаватая лекска, грубаватыя выразы тут як не трэба лепш
адпавядал задачы высмейвання маньяка Гтлера. Не менш дасталося бандыцкаму
фюрэру в фельетонах лБерлнск анучнк лВыхвалявся, выхвалявся ды здох.
У апошнм Гтлер паравновваецца з галодным вавком, якога адусюль гнал. 3
голаду гэта лсхуднелая падла нажэрлася лыка так, што аж назад вярнуць
пачало.
лЯкраз тое самае здарылася з нямецкм фюрэрам. Гэты прахвост абышов палавну
Европы, усюды рвав дзе што мог, усюды лв чалавечую кров, мнулай змой
атрымав на савецкм фронце па свах вышчараных зубах 26 красавка выступв
у рэйхстагу з прамовай. Дзе дзелася яго ранейшая ганарыстая завзятасць, кал
ён, бывала, у кожнай прамове выхвалявся, што заваюе для немцав увесь свет?
Цяпер ён не выхвалявся, а ныв скуголв, быццам не гаварыв, а, як той вовк,
раскдав лыка
Свам стылем фельетоны К. Чорнага блзкя да народных гумарыстычных
апавяданняв анекдотав, у якх высмейваюцца дурн, зладзе, нявмек, злыя
агдныя людз. Нярэдка автар звяртався непасрэдна да сатырычньх вобразав з
гэтых апавяданняв, выкарыстоввав лексчныя сродк народнай сатыры, дасцпныя
прыказк прымавк. Як вся яго творчасць, сатыра К. Чорнага мае трывалую
народную аснову, арганчна ввабрала в сябе элементы народнага светаразумення.
У ацэнцы адмовньх з'яв псьменнк нязменна кравався крытэрыям народнай
марал.
3 асаблвай нянавсцю агдай гаворыць К Чорны пра здраднкав Радзмы, што
прадал свой народ пайшл на службу да чужынцав,Ч пра старастав,
бургамстрав, палцэйскх, псак з гтлеравскх газетак, лШчанюк з берлнскай
сабакарнû, лСмпатычная дубна, лЗямельны надзел дурнога Бадзлюка,
лЗаплацм пану яго паслугачу, лНямецк паслугач выв, як сабака,
лШарлатанск зброд на службе в нямецкх акупантав, лГавляйтар яго
падлзнкûЧвось красамовныя назвы створаных у 1942 г. сатырычных артыкулав
фельетонав пра вылюдкав-здраднкав, якя целам душой служыл вешацелям
беларускага народа.
Фашызм, пша К. Чорны в артыкуле лШарлатанск зброд на службе в нямецкх
акупантав, мкнецца абудзць развць у чалавеку звярыныя нстынкты,
прышчапць яму антычалавечае, чорнае, жорсткае. Каб дасягнуць гэтага,
акупанты дуць на всё, не грэбуюць нчым.
лВераломства, ашуканства авантура не тольк форма, але змест фашысцкай, з
дазволу сказаць, палтык. Подкупы, шпёнства, зладзейства, жорсткасць,
бессардэчнасць, здзек Ч усё гэта жывая натура гэтай палтык. Скарыстаць
дзеля свах мэт усякх прайдзсветав, абармотав жулкав Ч гэта нязменны
спосаб дзеяння нямецкх захопнкав. Вось чаму каля нямецкх акупацыйных улад
завсёды знаходзл знаходзяць сабе месца цёмныя асобы, у якх за душой няма
нчога святога.
У 1942 г. К. Чорны выдае кнжку сатьрычных фельетонав лКат у белай маншцы.
Кнжка гэтая Ч красамовнае сведчанне паспяховай працы псьменнка в
сатырычным жанры. Асобныя фельетоны цыкла, такя, як лКат у белай маншцы,
лДалкацтва каля всельнû, лТонкая душа товстай гадзны некаторыя ншыя,
могуць служыць добрым взорам палтычнай сатыры.
Адзн з лепшых яго памфлетав Ч лКат у белай маншцы Ч пачынаецца гсторыяй
пра дурнога суддзю, аб якм гаворыцца в беларускх народньх апавяданнях,
што ён няк не мог высветлць, хто большы злодзей Ч ц той, хто крав, ц той,
хто прымав крадченае, ц той, хто жыв з х зладзейскай работы
Псьменнк невыпадкова спаслався на гсторыю з дурным суддзей. Крывавы кат
беларускага народа Розенберг, чые бандыцкя справы выкрываюцца в памфлеце,
знешне якраз нагадвав таго, хто жыв з крадзенага натхняв зладзеяв.
У фельетоне лДалкатства каля всельнû прыводзцца жахлвы факт. У Вцебску
гтлеравцы знявечыл сясцер Веру Вольгу Няфёдавых , знявечаных, павесл
перад вокнам хняга дома. А старой мац вылюдак-афцэр, як вчынв гэтую
дзкую расправу, сказав, узявшы да-лкатна пад казырок:
лЧЖыв, матка, у гэтым доме глядз праз акно на свах дачок. Яны маладыя,
за м трэба наглядаць.
Мац в той жа дзень звар'яцела.
У зборнку з вялкай выкрывальнай слай намаляваны партрэты главаров
фашысцкага райха, крывавых катавЧГтлера, Гебельса, Розенберга нш.,
паказаны чвярыная жорсткасць злачынствы акупантав на захопленых м
землях.Псьменнк апавядае, як бязмозглы гтлеравск ваяка, з якога высцебала
розум гебельсавская прапаганда, ап'янелы ад ваяунчага духу перад паходам на
нашу крану, працверазвся, спазнавшы слу вдарав савецкх войск.
Няцяжка завважыць, як старанна К. Чорны апрацоввав слова в свах фельетонах,
дамагаючыся найыбольшай слы высмейвання абранага аб'екта. У
самахарактарыстыцы Бранта, напрыклад, сатырычная апрацовка слова зроблена
такм чынам, каб да канца выкрыць нкчэмную лакейскую сутнасць, лакейск
характар гэтага гтлеравскага паслугача, як зарабляв свой бандыцк хлеб,
расхвальваючы лвсельную вяровку.
Гтлеравцы абвясцл насельнцтву Вцебска, што будуць здаваць у арэнду пад
гароды вчастк на пажарышчах. вось з'являецца фельетон К. Чорнага лШто
пасееш, тое пажнеш. лАбармот злодзей,Ч чытаем у фельетоне,Ч стараецца
жаць там, дзе ён не сеяв. А фрыц Ч дык той яшчэ танчэй удасканалв гэтыя
абармоцкя замашк: ён хоча жаць там, дзе ён усё спалв. Характэрная
канцовка твора: лЦяжка прахвосту жаць там, дзе ён палв. яшчэ цяжэй яму
будзе дацягнуць ног туды, адкуль ён прыцягнувся.
Фельетон напсаны в стыл народных сатырычных апавяданняв. Яго назва,
лексчныя сродк, прыёмы выкрывання зла цалкам адпавядаюць характару народнай
сатыры. На народнай глебе взрасла сатыра К. Чорнага. Трэба было вельм
глыбока зазрнуць у душу працовнага чалавека, сэрцам успрыняць яго невымернае
гора, каб з такой мастацкай слай выявць яго адноснь да фашысцкай
навалачы, як гэта зрабв К. Чорны.
Вельм дасцпна пачьнаецца фельетон лСёмая скура: лГтлеравец так: пакуль
сёмай скуры не здзярэ, то на пятай не спынцца. Як астатня фельетоны, ён
напсаны паводле канкрэтнага факта. Да насельнцтва акуправаньх раёнав
гтлеравскя падручныя звярнулся па радые з заклкам Ч ахвяраваць цёплыя
рэчы для хняй армó. К. Чорны в здзеклвай форме высмеяв фашысцкх
прапагандыстав, якя рал людзям перагледзець свае шафы.
Пачуццём агды нянавсц прасякнуты фельетоны, у якх выкрываюцца здраднк
Радзмы, фашысцкя паслугачы,Ч лГавляйтар яго падлзнкû, лШчанюк з
берлнскай сабакарнû ншья.
Цкавы фельетон лЗабяцк лпык. Апавяданне в м вядзецца ад мя селянна,
як жьв у глухой мясцовасц хавав у свам хляве быка. Туды аднойчы
прыехал на паляванне гавляйтар гавляйтарск рэферэнт, нейк лбеларускû
дзеяч Сымон Пхайчык (К. Чорны любв у сатырычных творах выбраць для свах
персанажав прозвшчы, якя дакладна вызначал б х сутнасць). Цягался яны
цэлы дзень , апроч схуднелай вароны, нчога не впалявал, як раптам пачул,
што недзе паблзу заров бык. У гэтым месцы апавядання селянн робць заввагу.
што гтлеравец Ч лнайлепшы палявнчы в чужым хляве альбо пры курыным седале.
лБеларускû дзеяч Сымон Пхайчьк разнюхав, дзе знаходзцца бык. вось у хлев
з'явлся лпалявнчыя загадал адвязаць жывелу. Селянн непрыкметна хапв
быка за казыткае месца той, не вытрымавшы козыту, рашувся на двор. Тут знов
падаецца не менш саркастычная заввага: лЁн, напэвна, падумав, што
гэта яго хочуць павесц в Берлн, каб ён падзякавав Гтлеру за зямельную
рэформу в Беларус, так папер, што збв з ног Пхайчыка, а гавляйтара рагам
падхапв пад зад, той мчався так ад хлява аж да варывнû. Адна нбы мж
ншым кнутая заввага, а драбежнцкая сутнасць гтлераускаи так званай
лзямельнай рэформы выкрываецца да канца. Адразу вдаць, якая гэта была
лрэформа як да яе магл ставцца беларускя сяляне.
У радзе свах выступленняв К. Чорны закляймв пракляццем душыцеля беларускага
народа вылюдка Кубэ, якога напаткала справядлвая кара народных мсцвцав
(неапублкаваны рукапс лКрывавы апякун, лЗаплацм пану яго паслугачу.
лГавляйтар яго падлзнкû, лЗабяцк лпык, лГавлятарская лакадэмя,
лКанец крывавага ката).
Кал пачав выдавацца саырычны часопс лРаздавм фашысцкую гадзну, Кузьма
Чорны актывна супрацовнчае в м. 3 нумара в нумар друкуе ён свае фельетоны,
публцыстычныя артыкулы.
Рад творав у гэты час К. Чорны падпсвав псевданмам. Нам вядомы наступныя
псевданмы, пад якм псьменнк друкавався в розных выданнях Сымон
Чарпакевч, М Сдаровск, М Бруля, Раман Талапла, гнат Булава з-пад
Турава.
Уся публцыстычная, таксама як мастацкая, дзейнасць К. Чорнага в гады
Айчыннай вайны прасякнута глыбокай упэвненасцю ёсць сла, якая скрышыць
фашысцкя полчышчы вызвалць народы з палону! Гэта Ч чалавек, апрануты в
форму салдата, гэтаЧ парчьзаны.
Геро першых дзён вайны, людз, што не скарылся перад разбойным
гтлераускм салдатам взнялся да высокх патрыятычных подзвгав, стал
героям самых раннх публцыстычных выступленняв К. Чорнага ваеннага часу.
Так Ч маглевск калгаснк Манетав з нарыса лПодзвг цхага чалавека. У
гэтага цхага, раней непрыкметнага чалавека, кал прыйшл акупанты выявлася
вялкае сэрца нязломная воля патрыёта. Ен схавав параненых партызан. У сяле
з'явлся карнк. Пачал дапытваць Манетава, пагражаючы смерцю. Ен не
збаявся пагроз кнув у твар гтлеравцу
лЧСволач ты фашысцкая, нявжо ты думаеш, што всх нас перастраляеш^ Скора цябе
самога будуць тачыць чэрв.
Гтлеравец стрэлв, Манетав упав мёртвы, гэты цх, спакойны чалавек. Ен
став народным героем таксама цха незавважна. 3 такх людзей складаецца
герачны беларуск народ.
5 студзеня 1942 г. К. Чорны друкуе в лСавецкай Беларусû лРасказы партызан
Вцебшчыны (лМаладая гераня, лПавлкава помста, лЗншчыл чатырох
афцэрав), напсаныя паводле фактав, паведамленых псьменнку партызанам
Карасёвым з Веткавскага раёна.
Геразм студэнтак мастацкага вучылшча Жэн Палтавскай Шуры Луковнай
Грыбковай, якя восенню 1941 г. зрабл подзвг, аналагчны подзвгу Зо
Космадзям'янскай, з'яввся для К. Чорнага тэмай для двух хвалюючых
вьступленняв лЖэня Палтавская лВерная дачка беларускага народа.
Кал в верасн 1943 г. Савецкая Армя, гонячы ворага на захад, уступла на
беларускую зямлю, К Чорны сустрэв гэту вестку, як самую дарагую, самую
жаданую. На радасную падзею псьменнк адклкаецца артыкулам лНастав вялк
дзень, у якм пша лПрыйшов дзень расплаты вызвалення. Блзка той дзень,
кал встане з рун Гомель, Мнск, Вцебск Маглев... Блзка дзень
мрнай працы на вольнай беларускай зямлû.
Перамог Чырвонай Армó К Чорны втае новым новым выступленням. Назавем
некаторыя з х: лВарочаецца жыццё, лВоля рве ланцугû, лВавк ратуюць
скуру, лПа слядах нямецкага заваевнцтва, лДзень добры, беларуская зямля.
Мастацкая сатыра в творчасц К. Чорнага перыяду Айчыннай вайны не
вычэрпваецца фельетонам памфлетам. Яго пяру належаць цкавыя саты-рычныя
апавяданн. У большасц гэта невялкя творы з вострым сюжэтам. Частка х
друкавалася з падзагаловкам лЗ апавяданняв гната Булавы з-пад Турава.
Напсаныя в той жа рэалстычнай манеры, як рання гумарыстычныя апавяданн
псьменнка, яны адрознваюцца ад х тольк тым, што маюць больш выразную
сатырычную мовную характарыстыку персанажав, вызначаюцца большай вастрынёй
слай сатырычнага выкрывання.
Выступаючы па гарачых слядах падзей з баявым словам публцыста, К. Чорны жыв
шырокм творчым планам. Ен выношвау задумы новых новых мастацкх творав
Ч буйных малых.
За гады Вялкаó Айчыниай вайны К Чорны напсав значную колькасць
апавяданняв. Большасць х сабрана в зборнку лВялкае сэрца, выпушчаным
Дзяржавным выдавецгвам БССР у 1945 годзе.
Героям свах апавяданняу К Чорны робць не надзвычайных людзей. Ен пша пра
звычайнага, радавога чалавека. Як паводзць сябе чалавек у лхую гадзну
ваины, у сутычках з ворагам, якя духовныя якасц выявляюцца в ягоЧгэта перш
за всё займае творчую ввагу мастака.
Часам псьменнк не называе нават мя прозвшча свайго героя, у яго творы
дзейнчае проста наш чалавек. дзейнчае ен так, як дзейнчав бы на яго
месцы кожны чалавек.
Такога чалавека малюе К. Чорны у адным з самых першых свах апавяданняв часов
Айчыннай вайны Ч лРасплата(1941 г.)
Яму Сямену з веск Максмавка, давялося перажыць страшнае гора. Гтлеравская
салдатня зняславла застрэлла яго адзную дачку, семнаццацгадовую Насцю Ч
яго радасць вцеху. Яны нахабна вварвался в дом пачал там гаспадарыць.
Сямёна выгнал з уласнаи хаты. У садзе, ля старой яблын, ён убачыв сваю
млую Насцю. Яна ляжала, прастрэленая у грудз, з паснелым тварам. Усё
перавярнулася в душы гэтага цхага чала-века. Сэрцу стала цесна у грудзях.
Нянавсць не змяшчалася в м патрабавала выйсця.
Чалавек выбег за веску. Ен стаяв на паплавах глядзев на вулцу, на якой
товплся фашысцкя салдаты. Раптам нейкая думка авалодала м, ён з вялкай
асцярогай, прыцскаючыся да зямл, паповз. л. Ен бярог сваё жыцце для вялкай
мэты. Жыць! Жыць, бо жыве неспараунаная н з чым нянавсць, народжаная з
вялкай, як свет, любв да няшчаснай пакутнцы Насцû.
Праз мнут дзесяць чалавек убачыв мёртвага чырвонаармейца-кулямётчыка,
забтага в ба за вёску. Побач з м стаяв гатовы да стральбы кулямёт. Чалавек
перакацв яго в адпаведнае месца. Ен быв калсьц салдатам ведав, што як
рабць. Сеючы панку смерць, запрацавав кулямёт. Адзн чалавек вёв бой са
скопшчам ворага! Кал куля чужынца сапсавала кулямёт, ён адповз па аднаму
яму вядомых сцежках схавався в глншчах. Потым падався в лес, да партызан.
3 гэтага невялкага па памерах апавядання выразна выступае характар героя,
яго самаахвярны подзвг.
Гэткм жа звычайным, цхм, непрыкметным быв да вайны Пархвен Катдубовч з
апавядання лВялкае сэрца.
Тольк славуты быв Пархвен тым, што неяк раз пабвся з певнем. Пра гэта
шла погаласка в наваколл, гэтым выславлася вёска Галаск, дзе жыв
Катлубовч.
Ен быв працавты, мавклвы спакойны. Ровна шло яго жыццё. Пархвен цешывся
са сваёй дачк Марыл, гадавав яе быв шчаслвы. Так, думалася, дажыве
чалавек веку, не застанецца аб м някай памяц, акра-мя погаласк пра
недарэчнае здарэнне з певнем.
Але прыйшла вайна всё перайначыла. У свой крывавы вр яна вцягнула
Пархвенаву Марылю. Фашысты арыштавал Марылю разам з трохгадовым хлопчыкам
прыгнал в каменданцкую вправу. лТры дн там яе дапытвал, дзе яе муж. Ужо ёй
выкруцл палец на левай руцэ, ужо ввесь твар быв у крывавых сняках, апроч
таго, што каваль у армó, яна нчога не магла сказаць. Уначы на чацвёрты
дзень камендант прыклав рулю да хлопчыкавага вуха цха сабе, быццам гэта ён
адрэзвав прыгожым нажнчкам кончык цыгары, стрэлв. Марыля спачатку
закрычала, пасля анямела. Так яе вьпхнул надвор ,б'ючы рамяням, пра-гнал
далёка ад каменданцкага дома, яна вжо не бачыла, як салдат выкнув яе
нежывое дзця праз акно на дарогу памж травянстым капяжом плотам.
У Галасках з'яввся памешчык Пфайфель став наводзць свае парадк. Тольк
нядовгм было панаванне гэтага прыгоннка: аднойчы, у час працы на агародзе,
Марыля выбрала зручны момант рыдлёвкай раскрола чэрап фашысту. Ёй давялося
сысц з хаты. Сышов з хаты Пархвен. Кал праз пэвны час ён тайком з'яввся
в Галасках, яго спаткала пустая вёска. Ён заходзв у хаты,Ч адтуль тхнула
цвллю вльгаццю. Пацук сядзел на сталах, звесвшы довгя нерухомыя
хвасты, здзчэлыя каты кдался пад ног... Акупанты задушыл жыццё вёск.
Той, хто застався жывы, вымушаны быв пакнуць родны кут ратавацца, дучы
нямаведама куды.
Пархвен Катлубовч, як тольк сцямнела, узяв лом падався на чыгунку.
Нарэшце адвернута рэйка спушчана з насыпу в балотную прорву. Вялкм
шчасцем, цудовнай музыкай здался чалавеку трэск, грукат гром, якя
невзабаве даляцел з месца крушэння варожага цягнка. Хацелася, каб такая
музыка грымела кожную ноч!
Так Пархвен Катлубовч пачав барацьбу з акупантам.
Кал гтлеравцы сагнал жыхаров мястэчка на плошчу стал пад пагрозай
смерц дапытвацца, хто забв памешчыка Пфайфеля, Пархвен, як быв у натовпе,
адчув вялкае замлаванне да гэтых няшчасных людзей. Праз кольк часу все яны
могуць быць мёртвья... Пагрозы бандытав не пустыя. Ужо звалвся нежывым
Марцн Лагута. лЧ Апошн раз заявляю! Ч знов крычыць гтлеравец. Божа!
Лтасцвы! Яны всх зараз заб'юць. 1 Рамана, Кастэцкага, Костусь ляжа,
все яны Ч млыя, любыя сябры, браты, таварышы. Як жа ратаваць х? Вось дзе
пакута!
Ч кал не скажаце, хто забв...Ч рве вушы нямецк голас... хвлна
мавчання ...
Ч Гэта я забв! Ч пачувся раптам Пархвенав голас..
Ен шов на смерць, каб жыл другя, каб жыла Радзма.
Пархвен мужна зносв нечалавечыя катаванн гэтак жа мужна памёр бы, не
сказавшы ворагам н слова, але народныя мсцвцы вырвал яго з рук катав
прынял в свае баявыя рады.
Непераможнасць невмручасць нашага народа К. Чорны в апавяданн лВялкае
сэрца вдала падкрэслвае праз цкавую мастацкую дэталь.
У апавяданн лВялкае сэрца дужасць невмручасць савецкага народа, нашай
бацькавшчыны смвалзуе магутны дуб.
Стаяв гэты цар-дуб з развесстай кронай, высок да хмар, палохав нямецкага
каланста Пфайфеля. Здавалася яму, што, прыкрываючыся гэтым дрэвам, як
заслонай, у вёску вварвуцца партызаны зншчаць яго. ён вырашывЧлепш
зншчыць дуб! Але не было плы, якая магла б захапць ствол дрэва.
Паспрабавал яго палць агнём. Цэлы абоз з дрывам пацягнувся да дуба,
расклал велзарнь касцёр. всёЧдарэмна. Абсмалены был грудз аслка,
абгарэла голле, а ён усё стаяв, страшны для ворага. Прайшов час, абпаленыя
галны пусцл зялёныя парастк. Яшчэ пройдзе часЧ знов зашумць магутнаю
кронай прыгожае велчнае дрэва.
Любов да бацькавшчыны, лютая нянавсць да чу-жынцав, нястрымная прага помсты
за кров слёзы людзей, што пралвал гтлеравцы на нашай зямл, зрабл, як
Пархвена Катлубовча, барацьбтам з акупантам Банадыся Татарынчыка з
апавядання лПрасторны дом, героя апавядання лПапялшча, безымянных
герояв апавядання лАксенны сляды, Мацея з апавядання лПаганыя косцû,
жанчыну з апавядання лАгонь, нш. 3 надзеяй верай у перамогу ваюе з
фашыстам вся сям'я з апавядання лВосень.
У радзе свах апавяданняв К. Чорны малюе карцны жахлвых зверствав разбою,
як.я чынл вораг над нашым людзьм, мкнучыся запалохаць х, зрабць
паслухмяным, адцягнуць ад партызанскай вайны. Псьменнк паказвае, што на
лютыя зверствы патрыёты адказвал лютай барацьбой.
Гтлеравцы арыштавал жанчыну дапытваюцца, дзе брат Юрась (апавяданне
лБацька, 1942 г.). Прыгразл застрэлць дачку Настачку, кал адмовцца
выдаць брата. Вось яна стаць, дарагая, родная Настачка, стаць чакае ад
мац ратунку. А любы брат Юрась? Ей трэба выбраць памж гэтым двума
людзьм... Яна мавчала. Грымнув стрэл, Настачка паваллася зацхла.
лЧ Дзе твой брат? Ч гучала раз-пораз у яе вушах, гэты боль шов з вушэй у
душу сэрца рвав чалавека на частк. нейк адразу вся вспыхнула. У
вялкм парыве яна стала ва ввесь свой рост пераслла слабасць. Яна яе
больш не адчувала. Згнув боль у галаве. Тольк адчувалася кров. Яна цякла
з вушэй з рота. Як тольк магла, яна пачала лавць ротам паветра страшным
позркам глянула на рыжага гтлеравца. Яна сама не пазнала свайго голасу:
Ч Наш Юрась адпомсцць за Настачку. У яго руках зброя. я вам не скажу, дзе
ён. мой муж у Чырвонай Армó. Чырвоная Армя адпомсцць. не будзеце вы
панаваць над нам. Нкол вы не дазнаецеся ад мяне, дзе Юрась.
Фашыст выстралв ёй у грудз, яна впала нежывая.
Жорсткай помстай адказал Юрась яго бацька за гэтыя дзве смерц. Гнев
нянавсць да акупантав Ч шырылся мацнел.
Псьменнк у свах апавяданнях малюе такх не па гадах дарослых, дачасна
пасталелых у дн вайны дзяцей, расказвае пра пакуты гора, якя м
даводзлася зносць, часам наравн з дарослым. I, як пра самае ве-лчнае,
апавядае мастак пра дзяцей, якя взнмался да герачных учынкав. 3 вялкай
цеплынёй падав ён гсторыю трынаццацгадовага Максма, у якога памрала мац,
прастрэленая немцам в грудз (апавяданне лМатчына благаславенне. 1942 г.).
Максм адпомсцв ворагу за матчыну смерць; злавчывшыся, ён усадзв у сытую
шыю нямецкага афцэра нож, так што той з месца не встав. Мац апошнм
промнем свах вачэй падзякавала сыну благаславла яго.
Становчыя геро ваенных апавяданняв К. Чорнага Ч самаадданыя патрыёты сваёй
Радзмы. Яны жыл в шчасц да варожага нашэсця. яны, натуральна, стал
абаронцам свайго шчасця, кал гтлеравцы взнял на яго сваю чорную руку.
Баявым подзвгам паказваюць яны сваю любов да Радзмы.
Як в творах даваеннага часу, у апавяданнях, створаных у гады Вялкай
Айчыннай вайны, К. Чорны паказав сябе глыбокм знавцам душы чалавека, яго
псхалогó.
Мастацкае вявленне лтаратара настольк багатае, што пра каго б ён н псав Ч
перад нам павстаюць жывыя тыпы з жывым характарам. Псьменнк нбы
становцца на месца свайго героя глядзць на свет яго вачыма, адчувае яго
сэрцам,Ч мы выразна бачым перад сабой лмаленькую жанчыну з лсвамû
дзецьм на пакутнай дарозе вайны, Пархвена Катлубовча в натовпе
местачковцав у хвлны, кал ён думае, як выратаваць гэтых людзей,
Лзавету, якая вцякла з лагера пехатой прайшла больш за пяцьсот кламетрав,
дабраючься дадому (лВосень), бацьку, у якога акупанты забл дачку
внучку (лБацька), ншых.
Надзвычай паказальным у гэтым сэнсе з'являецца апавяданне лСмерць.
ГэтаЧвыдатнае сведчанне таго, як псьменнк мог пранкнуць у псхалогю свах
герояв.
У творы вельм мала дзеяння.
Пасля выгнання акупантав салдат нямецкай армó Клебер, як адбвся ад свае
часц ратавався, спаткався са здраднкам-старастам Пацейчыкам, як таксама
ратавав сваю скуру. Некальк дзён блукаюць яны, не ведаючы, куды падацца.
Клебер не вытрымав здався в палон; Пацейчыка знайшл на пол апруцянелага.
Вось ввесь змест апавядання. Уся ввага автара сканцэнтравана на раскрыцц
думак настрою герояв, х адчуванняв. Псьменнк зрабв гэта блскуча.
Перад нам два драпежнк. Кожнаму здаецца, што друг яму дапаможа. Салдат
Клебер узрадавався, убачывшы Пацейчыка: ён памятав гэтага старасту, як
дапамагав акупантам. Пацейчык Ч тутэйшы чалавек, яму знаёма гэтая мясцовасць,
ён выведзе Клебера туды, дзе знаходзцца яго армя. Узрадавався сустрэчы
Пацейчык: Клебер Ч усё-так часцнка ваеннай слы, ён Ч салдат павнен
ведаць, дзе войска як туды трапць.
Страх гняце х абодвух. Усюды здавалася м небяспека. Пагроза смерц была на
кожным кроку.
Нбы абкружаныя палявнчым вавк, довга блукал яны. То траплял в лес, то
выходзл на поле. Чул непадалёку стралянну, адзн раз Ч чалавечыя галасы.
Жах гнав х з месца на месца. Яны пачал не давяраць адзн аднаму, потым Ч
ненавдзець. Пацейчык лненавдзев гэтага Клебера всм свам помыслам
пачуццям. Гэты Клебер сам шукае сабе ратунку, няк ён не салдат, за якога
можна трымацца. Ён тольк тады быв цвёрды самавпэвнены, кал ён, Пацейчык,
паказвав яму ц каму-небудзь ншаму з х, дзе чалавек закапав хлеб. Цяпер
гэтая гнда сама гатова ныць енчыць аб ратунку.
У Клебера, у сваю чаргу, закпала злосць на Падейчыка: лнкуды ён не
вартЧгэты тутэйшы мяшок. Дарог ён не ведае, смеласц не мае, сам стараецца
выратавацца за чужьм плячыма.
Паступова, як бы лзнутры, акрэслвае автар сутнасць свах герояв, раскрывае
х адчуванн. Ен амаль зусм не вжывае дыялогу,Ч Клебер Пацейчык не
разумеюць адзн аднаго лразмавляюць тольк знакам. Псьменнк малюе
знешня дзеянн герояв, потым уявляе сябе на месцы то аднаго, то другога з
дапамогай лунутранага маналога перадае стан душы настрой Клебера
Пацейчыка. перад вачыма чытача жывым праходзяць два агдныя тыпы ворагав,
якя з радасцю сустрэлся, а праз некальк дзён гатовы был адзн аднаму
перагрызц горла.
Сатырычныя апавяданн фельетоны К. Чорнага дзейсна служыл вялкай справе
нашай перамог. Псьменнк шукав новыя вобразныя сродк для характарыстык
аб'ектав сатыры. Сама сатыра стала в час вайны адным з найважнейшых напрамкав
яго творчасц.
Лтаратура:
1.Бельск А.. Каротк У.Г. Беларуская лтаратура XI Ц XX ст.ст.- Мнск, 1999.
2. Казека Я. КузьмаЧорны. Ц Мнск, УМастацкая лтаратураФ, 1980.
3. Кудравцов . Кузьма Чорны. Ц Дзяржавнае выдавецтва БССР, Мнск 1962.
